Ustavni sud Republike Srpske, na osnovu člana 115. Ustava Republike Srpske, člana 40. stav 5. i člana 61. stav 1. tačka g) Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 104/11 i 92/12), na sjednici održanoj 27. marta 2024. godine, d o n i o j e
R J E Š E Nj E
Ne prihvata se inicijativa za ocjenjivanje ustavnosti člana 208a. i člana 208b. Krivičnog zakonika Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 64/17, 104/18 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 15/21, 89/21 i 73/23).
O b r a z l o ž e nj e
Aleksandar Jokić i Jovana Kisin Zagajac iz Banjaluke dali su Ustavnom sudu Republike Srpske inicijativu za ocjenjivanje ustavnosti člana 208a. i 208b. Krivičnog zakonika Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 64/17, 104/18 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 15/21, 89/21 i 73/23). Davaoci inicijative osporavaju ustavnost navedenih zakonskih odredaba u odnosu na odredbe člana 5. al. 1. i 4, člana 20. stav 1, čl. 25, čl. 26. stav 1. i st. 6. i člana 49. stav 5. Ustava Republike Srpske i u odnosu na član 10. Evropske konvencije o ljudskim pravima i osnovnim slobodama. U inicijativi se navodi da je osporenim članom 208a. Krivičnog zakonika izvršena rekriminalizacija klevete, koja je postojala u pravnom sistemu SFRJ i Republike Srpske do 2001. godine, ali na drugačiji način i uz drugačije posljedice. U kontekstu poređenja posljedica pokretanja postupka po privatnoj krivičnoj tužbi i posljedica pokretanja postupka po službenoj dužnosti, davaoci inicijative ističu da propisivanje iz člana 208a. Zakonika predstavlja prevelik teret za pojedinca i da jenesrazmjerno i neproporcionalno cilju, koji se želio postići. Nesrazmjernost i neproporcionalnost se, po mišljenju davaoca inicijative, ogledaju u činjenici da za djelo, koje nema elemente nasilja i kojim nije potrebno štititi širu društvenu zajednicu, poredak ili tjelesni integritet, nije potrebno da postupak vode javna tužilaštva po službenoj dužnosti. Dalje se navodi da u slučaju pokretanja postupka, osumnjičeni ima ogromne finansijske troškove da organizuje svoju odbranu, te da zbog izrečenog stava ili mišljenja, s obzirom na posljedice podizanja optužnice,može godinama biti onemogućen da se kreće, da radi ili privređuje, samo zbog osnova sumnje da je počinio krivično djelo protiv privatnog interesa, gdje je zaštićeni objekat ugled pojedinca.Davaoci inicijative navode da član 25. i čl. 26. st. 1. i st. 6. Ustava Republike Srpske jamče slobodu štampe, kao i naknadu štete zbog neistinitog obavještavanja kojim se povređuje nečije pravo, kao proporcionalan vid zaštite, zbog čega je inkriminalizacija klevete i omogućavanje podizanja optužnice po službenoj dužnosti, umjesto privatne tužbe, po mišljenju davaoca inicijative, neproporcionalno i kao takvo u nesaglasnosti sa Ustavom Republike Srpske, jer se građanima više prijeti samim procesom, nego kaznom.
U inicijativi se dalje navodi da je osporeni član 208a. Zakonika u suprotnosti sa članom 5. al. 4. Ustava, jer u pravnom sistemu Republike paralelno egzistiraju Krivični zakonik i Zakon o zaštiti od klevete („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 37/01), koji predviđa građanskopravnu odgovornost za zaštitu od klevete, te se stoga ne može govoriti o pravnoj državi i vladavini prava, kada paralelno postoji krivičnopravna i građanskopravna odgovornost za klevetu. Davaoci inicijative smatraju da je osporenim propisivanjem narušeno načelo ograničenjakrivičnopravne prinude iz člana 4. Krivičnog zakonika Republike Srpske, jer kod osporenog zakonskog rješenja iz člana 208a. postoji paralelna i šira krivičnopravna zaštita od klevete, u odnosu na građanskopravnu zaštitu.
Davaoci inicijative navode da je član 208b. Zakonika u suprotnosti sa članom 5. al.4. Ustava, jer je norma nejasna i neprecizna i iz sadržaja iste nije jasno šta je u konkretnom slučaju zaštićeno, odnosno na šta se iznošenje ličnih i porodičnih prilika odnosi i gdje je granica dozvoljenog i zabranjenog ponašanja, zbog čega subjekti prava ne mogu sa sigurnošću shvatiti šta je zabranjeno ponašanje. Takođe se navodi da je propisivanjem u ovoj osporenoj odredbi ograničena sloboda izražavanja i sloboda štampe, jer je ovom odredbom zabranjeno govoriti ili pronositi istinu.
U inicijativi se dalje navodi da je osporeno propisivanje u suprotnosti sa odredbama člana 10. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, jer je zakonodavac, propisujući kao u osporenim odredbama, ograničio slobodu izražavanja, a da pritom nije ispoštovao načelo legaliteta, legitimiteta i nužnosti. S tim u vezi, prvenstveno se postavlja pitanje opravdanosti i legitimnosti osporenog propisivanja kojim se ograničava sloboda izražavanja, s obzirom na to da je pravo na ugled u pravnom sistemu Republike Srpske već zaštićeno Zakonom o zaštiti od klevete, gdje se kleveta procesuira u građanskom postupku, zbog čega po mišljenju davaoca inicijative, ograničavanje slobode izražavanja, u konkretnom slučaju, nije nužno i opravdano. Dalje se navodi da je osporeno propisivanje neproporcionalno, jer je krivično sankcionisanje u konkretnom slučaju nesrazmjerno učinjenom prestupu, bez obzira na visinu zaprijećene kazne. Pored navedenog, u inicijativi se ističe da je osporeno propisivanje u suprotnosti sa standardima Evropskog suda za ljudska prava u pogledu standarda po kojem su političari i druge javne ličnosti dužni da trpe veći stepen kritike, s obzirom na to da rekriminalizacijom klevete, po mišljenju davaoca inicijative, javne ličnosti pred zakonom imaju veći stepen zaštite od drugih pojedinaca, kao i iz razloga što krivičnopravno kažnjavanje ima odvraćajući efekat za one koji žele da se slobodno izražavaju i to ne samo zbog moguće sankcije, već i zbog samog straha od sankcija.
Narodna skupština Republike Srpske nije Sudu dostavila odgovor na inicijativu.
Osporenim članom 208a. Krivičnog zakonika Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 64/17, 104/18 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 15/21, 89/21 i 73/23) propisano je: ”Ko o drugom licu iznosi ili pronosi nešto neistinito, znajući da je riječ o neistini, identifikujući to lice trećim licima na jasan način, i na taj način pričini štetu ugledu i časti tog lica, kazniće se novčanom kaznom u iznosu od 1.000 KM do 3.000 KM (stav 1), ako je djelo iz stava 1. ovog člana učinjeno putem štampe, radija, televizije, kompjuterske mreže ili drugih vidova komunikacije, na javnom skupu ili na drugi način, zbog čega je ono postalo dostupno većem broju lica, kazniće se novčanom kaznom od 2.000 KM do 5.000 KM (stav 2), ako je ono što se iznosi ili pronosi dovelo ili moglo dovesti do teških posljedica za oštećenog, učinilac će se kazniti novčanom kaznom od 3.000 KM do 6.000 KM (stav 3)”.
Osporenim članom 208b. istog zakonika propisano je: ”Ko iznosi ili pronosi štogod iz ličnog ili porodičnog života nekog lica što može škoditi njegovoj časti ili ugledu, a što nije, niti može predstavljati činjenice koje su od opravdanog interesa, kazniće se novčanom kaznom od 1.000 KM do 3.000 KM (stav 1), ako je djelo iz stava 1. ovog člana učinjeno putem štampe, radija, televizije, kompjuterske mreže ili drugih vidova komunikacije, na javnom skupu ili na drugi način, zbog čega je ono postalo dostupno većem broju lica, učinilac će se kazniti novčanom kaznom od 2.000 KM do 5.000 KM (stav 2), ako je ono što se iznosi ili pronosi dovelo ili moglo dovesti do teških posljedica za oštećenog, učinilac će se kazniti novčanom kaznom od 3.000 KM do 6.000 KM (stav 3), istinitost ili neistinitost onog što se iznosi ili pronosi iz ličnog ili porodičnog života nekog lica ne dokazuje se (stav 4).
Prilikom ocjene ustavnosti osporenih zakonskih odredaba Sud je imao u vidu da je odredbama Ustava Republike Srpske na koje se ukazuje u inicijativi utvrđeno: da se ustavno uređenje Republike temelji na garantovanju i zaštiti ljudskih sloboda i prava u skladu sa međunarodnim standardima i na vladavini prava (član 5. al. 1. i 4), da niko ne može biti kažnjen za djelo koje, prije nego što je učinjeno, nije bilo zakonom predviđeno kao kažnjivo djelo, niti mu se može izreći kazna koja za to djelo nije zakonom bila predviđena (član 20. stav 1), da je zajamčena sloboda misli i opredjeljenja, savjesti i uvjerenja, kao i javnog izražavanja mišljenja (član 25), da je zajamčena sloboda štampe i drugih sredstava javnog obavještavanja i da se jamči pravo na ispravku neistinitog obavještavanja kojim se povređuje nečije pravo ili na zakonu zasnovani interes, kao i pravo na naknadu štete nastale po tom osnovu (član 26. stav 1. i 6), da će se odredbe članova 13, 22, 23, 24, 25, 26, 28. i 30. Ustava o pravima i slobodama ostvariti u skladu sa odgovarajućim odredbama članova 8. do 11. Evropske konvencije o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda (član 49. stav 5). Pored navedenog Sud je imao u vidu da je Ustavom Republike Srpske utvrđeno da su ljudsko dostojanstvo, tjelesni i duhovni integritet, čovjekova privatnost, lični i porodični život nepovredivi (član 13), da Republika uređuje i obezbjeđuje, pored ostalog, ostvarivanje i zaštitu ljudskih prava i sloboda i organizaciju, nadležnosti i rad državnih organa (tačka 5. i tač. 10. Amandmana XXXII na Ustav kojim je zamijenjen član 68. Ustava Republike Srpske), da Narodna skupština donosi zakone, druge propise i opšte akte (70. stav 1. tačka 2), da zakoni, statuti, drugi propisi i opšti akti moraju biti u saglasnosti sa Ustavom (član 108. stav 1).
Odredbama člana 10. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda je propisano: Svako ima pravo na slobodu izražavanja. Ovo pravo obuhvata slobodu sopstvenog mišljenja, primanja i saopštavanja informacija i ideja bez miješanja javne vlasti i bez obzira na granice. Ovaj član ne sprečava države da zahtijevaju dozvole za rad radio, televizijskih i kinematografskih preduzeća (stav 1).
Pošto ostvarivanje ovih sloboda povlači za sobom dužnosti i odgovornosti, ono se može podvrgnuti formalnostima, uslovima, ograničenjima ili kaznama propisanim zakonom i neophodnim u demokratskom društvu u interesu nacionalne bezbjednosti, teritorijalnog integriteta ili javne bezbjednosti, radi sprečavanja nereda ili kriminala, zaštite zdravlja ili morala, zaštite ugleda ili prava drugih, sprečavanja otkrivanja informacija dobijenih u povjerenju, ili radi očuvanja autoriteta i nepristrasnosti sudstva (stav 2).
Prilikom ocjene ustavnosti osporenih zakonskih odredaba Sud je imao u vidu da je relevantnim odredbama Krivičnog zakonika Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 64/17, 104/18 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 15/21, 89/21 i 73/23) propisano da se krivičnopravne odredbe sadržane u ovom zakoniku zasnivaju na Ustavu Republike Srpske i opštepriznatim načelima i normama međunarodnog prava (član 1. st. 1), da je osnovna funkcija krivičnog zakonodavstva Republike Srpske zaštita osnovnih prava i sloboda čovjeka i drugih osnovnih individualnih i opštih vrijednosti koje su ustanovljene ustavom i međunarodnim pravom (član 1. stav 2) i da se ova zaštita ostvaruje određivanjem koja djela predstavljaju krivična djela, propisivanjem kazni i drugih krivičnih sankcija za ta djela i izricanjem tih sankcija učiniocima krivičnih djela u zakonom utvrđenom postupku (član 1. stav 3); da se krivična djela i krivične sankcije propisuju samo zakonom (član 2. stav 1); da se krivična djela i krivične sankcije propisuju samo za ona protivpravna djela kojima se prava i slobode čovjeka i druge individualne i opšte vrijednosti društva ustanovljene ustavom i međunarodnim pravom tako povređuju ili ugrožavaju da se njihova zaštita ne bi mogla ostvariti bez krivičnopravne prinude (član 4); da nema krivičnog djela iz čl. 208a. i 208b. ovog zakonika ako se radi o iznošenju nečeg neistinitog u naučnom, stručnom, književnom ili umjetničkom djelu, u vršenju dužnosti propisane zakonom, novinarskog poziva, političke ili druge javne ili društvene djelatnosti ili odbrani nekog prava, ako iz načina izražavanja ili iz drugih okolnosti proizlazi da to nije učinjeno u namjeri omalovažavanja, ili ako lice dokaže istinitost svog tvrđenja, ili da je imalo osnovanog razloga da povjeruje u istinitost onoga što je iznosilo ili pronosilo (član 208g); da se gonjenje za djela iz čl. 208a. i 208b. ovog zakonika preduzima po prijedlogu (član 208d. stav 1), a ako su djela iz čl. 208a. i 208b. ovog zakonika učinjena prema umrlom licu, gonjenje se preduzima po prijedlogu bračnog druga ili lica koje je sa umrlim živjelo u trajnoj vanbračnoj zajednici, srodnika u pravoj liniji, usvojioca, usvojenika, brata ili sestre umrlog lica (član 208d. stav 2); da će se presuda kojom je oglašen krivim učinilac krivičnog djela protiv časti i ugleda izvršenog putem štampe, radija, televizije, kompjuterskog sistema ili kompjuterske mreže ili drugog sredstva javnog informisanja ili komunikacije objaviti u cijelosti ili djelimično o trošku učinioca (član 208đ. stav 1), te da će sud u presudi odrediti način njenog objavljivanja, pri čemu će, uvijek kada je to moguće, odrediti da to bude u istom sredstvu javnog informisanja ili komunikacije u kojem je krivično djelo učinjeno, istog formata i trajanja u odnosu na radnju izvršenja djela (član 208đ. stav 2).
Sud je takođe imao u vidu da se Zakonom o zaštiti od klevete („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 37/01) uređuju prihvatljiva ograničenja slobode izražavanja u pogledu građanske odgovornosti za štetu nanesenu ugledu fizičkog ili pravnog lica iznošenjem ili pronošenjem nečeg neistinitog (član 1), kao i da se ovaj zakon primjenjuje na sve tužbe za naknadu štete ukoliko su podnesene povodom nezakonite povrede ugleda izazvane iznošenjem ili pronošenjem nečeg neistinitog, bez obzira na vrstu tužbe (član 4. stav 1). Odredbama člana 5. ovog zakona je propisano da je svako poslovno sposobno lice koje prouzrokuje štetu ugledu fizičkog ili pravnog lica iznošenjem ili pronošenjem izražavanja nečeg neistinitog, identifikujući to lice trećem licu, odgovorno za klevetu, ako je to lice prouzrokovalo štetu u svojstvu autora, urednika ili izdavača izražavanja, ili u svojstvu lica koje je na neki drugi način efikasno kontrolisalo sadržaj tog izražavanja, kao i pravno lice koje je objavilo izražavanje (stav 1), da je lice iz stava 1. ovog člana odgovorno za izazvanu štetu ako je namjerno ili usljed nepažnje iznijelo ili pronijelo izražavanje (stav 2), da kada se izražavanje odnosi na pitanja od političkog ili javnog interesa, lice iz stava 1. ovog člana je odgovorno za izazvanu štetu iznošenjem ili pronošenjem izražavanja ako je to lice znalo da je izražavanje neistinito ili je nepažnjom zanemarilo neistinitost izražavanja. Isti standard odgovornosti primjenjuje se ako je oštećeni bio ili je javni službenik ili je kandidat za funkciju u javnom organu i ako vrši, prema opštem shvatanju javnosti, značajan uticaj na pitanja od političkog ili javnog interesa (stav 3), kada se izražavanje odnosi na preminulu osobu, nasljednik prvog reda te osobe može podnijeti tužbu u smislu ovog zakona ako izražavanje prouzrokuje štetu i njegovom ličnom ugledu (stav 4). Odredbama člana 6. ovog zakona propisani su izuzeci od odgovornosti za klevetu.
Na osnovu navedenog, Sud je ocijenio da je zakonodavac saglasno svojim ustavnim ovlašćenjima, a u cilju ostvarivanja krivičnopravne zaštite građana, Krivičnim zakonikom Republike Srpske propisao krivična djela protiv časti i ugleda, kojima se štiti ljudsko dostojanstvo, privatnost, integritet i lični i porodični život, te u osporenim odredbama 208a. i 208b. Zakonika odredio klevetu i iznošenje ličnih i porodičnih prilika kao krivično djelo i propisao novčane kazne za ista.
Po ocjeni Suda, način na koji je zakonodavac uredio ovo pitanje predstavlja stvar zakonodavne politike i slobodne procjene zakonodavca u ostvarivanju zaštite osnovnih prava i sloboda čovjeka i drugih osnovnih individualnih i opštih vrijednosti koje su ustanovljene Ustavom i međunarodnim pravom, određivanjem koja ponašanja predstavljaju krivična djela i propisivanjem kazni i drugih krivičnih sankcija učiniocima, a čija ocjena, prema članu 115. Ustava Republike Srpske, nije u nadležnosti ovog suda.
Polazeći od navoda davaoca inicijative i razloga osporavanja odredbe člana 208a. Krivičnog zakonika Republike Srpske u odnosu na odredbu člana 5. al. 4. Ustava, Sud je ocijenio da su neosnovani navodi davaoca inicijative o povredi načela vladavine prava i pravne sigurnosti. Po ocjeni Suda krivičnopravna odgovornost za klevetu iz Krivičnog zakonika ne može se dovoditi u vezu sa građanskopravnom odgovornošću za klevetu iz Zakona o zaštiti od klevete, s obzirom na to da se radi o dva potpuno različita oblika pravne odgovornosti i da propisivanje oba vida zaštite predstavlja pitanje zakonodavne politike u ostvarivanju zaštite osnovnih prava i sloboda čovjeka. Sud je takođe ocijenio da ova osporena odredba nije u suprotnosti sa odredbama člana 25. i 26. stav 1. i 6. Ustava, jer je, propisujući krivično djelo klevete, zakonodavac inkriminisao samo ono ponašanje koje podrazumijeva iznošenje neistinite činjenične tvrdnje, dok iznošenje vrijednosnog suda o nekome ili nečemu, odnosno iznošenje istinite činjenične tvrdnje nije kažnjivo.
Sud je ocijenio da su neosnovani navodi iz inicijative o nesaglasnosti odredbe člana 208b. Krivičnog zakonika sa članom 5. al. 4. Ustava, jer ova osporena odredba po ocjeni Suda ima nivo preciznosti koji dozvoljava da se u razumnoj mjeri mogu predvidjeti ponašanja i posljedice ponašanja koja su inkriminisana ovim krivičnim djelom. Takođe, u pogledu krivičnog djela iznošenja ili pronošenja ličnih i porodičnih prilika iz člana 208b. Krivičnog zakonika Republike Srpske, Sud konstatuje da se radi o indiskrecionom deliktu, odnosno krivičnom djelu koje se odnosi na povredu prava na lični i porodični život, te da se djelo može izvršiti iznošenjem i istinitih podataka, jer se teži ostvarenju legitimnog cilja koji se ogleda u zaštiti intimnosti građanina, tj. zaštiti građanina od iznošenja istinitih ili neistinitih podataka, a riječ je o pravnim vrijednostima koje su zaštićene odredbom člana 13. Ustava Republike Srpske. Pored toga, Sud smatra da je važno primijetiti da je zakonodavac dozvolio i povredu prava na lični i porodični život građanina, odnosno iznošenje ili pronošenje ličnih i porodičnih prilika, kada je to u opravdanom interesu. Postojanje opravdanog interesa, koji u smislu osporenih odredaba predstavlja pretežniji interes od zaštite privatnosti građanina, predstavlja faktičko pitanje o kojem odlučuje sud u svakom konkretnom slučaju.
Budući da je odredbama čl. 208a. Krivičnog zakonika Republike Srpske kažnjivo samo iznošenje neistinitih činjeničnih tvrdnji koje za posljedicu ima povredu časti i ugleda nekog lica i za koje je kao oblik vinosti propisan isključivo umišljaj, odnosno da je odredbama člana 208b. Krivičnog zakonika Republike Srpske inkriminisano iznošenje ili pronošenje ličnih i porodičnih prilika koje može škoditi časti i ugledu nekog lica i da se pri tome ne radi o činjenicama koje su od opravdanog interesa, te imajući u vidu je odredbom člana 13. Ustava Republike Srpske zagarantovana nepovredivost ljudskog dostojanstva, privatnosti, integriteta, ličnog i porodičnog života, Sud je ocijenio da su neosnovani navodi davaoca inicijative da je propisivanje iz osporenih zakonskih odredaba u suprotnosti sa odredbama člana 25. i 26. st. 1. i st. 6. Ustava Republike Srpske.
U pogledu navoda davaoca inicijative da je zakonodavac osporenim propisivanjem ograničio slobodu izražavanja iz člana 10. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, a da pritom nije ispoštovao principe legaliteta, legitimiteta i nužnosti, Sud je ocijenio da sloboda izražavanja nije apsolutno pravo i da je miješanje u pravo na slobodu izražavanja moguće u skladu sa stavom 2. člana 10. Evropske konvencije. U konkretnom slučaju, miješanje u pravo na slobodu izražavanja propisano je na osnovu Zakona, koji je donio zakonodavac u skladu sa svojim ustavnim ovlašćenjima iz tačke 5. i tač. 10. Amandmana XXXII na Ustav kojim je zamijenjen član 68. Ustava Republike Srpske i člana 70. stav 1. tačka 2. Ustava. Sud je ocijenio da je miješanje u pravo na slobodu izražavanja u osporenim zakonskim odredbama usmjereno ostvarenju legitimnog cilja, jer se istim štite i druga ljudska prava i slobode i to pravo na ljudsko dostojanstvo, čovjekovu privatnost i lični i porodični život, čija je zaštita utvrđena članom 13. Ustava, gdje ljudsko dostojanstvo, čovjekova privatnost i lični i porodični život predstavljaju interakciju javnopravnih i privatnopravnih elemenata, jer se radi o pravom zaštićenim ličnim dobrima, ali i etičkim vrijednostima koje imaju važnost za jedno demokratsko društvo i koje su inkorporisane u ovu ustavnu normu. U pogledu navoda davaoca inicijative da je osporeno propisivanje nesrazmjerno legitimnom cilju, Sud je ocijenio da samo propisivanje krivičnog djela klevete i krivičnog djela iznošenja ili pronošenja ličnih i porodičnih prilika, odnosno predviđanje krivičnih sankcija za počinioce ovih djela, ukoliko se utvrdi njihova odgovornost, nije dovoljno da se može zaključiti da je takvo miješanje u pravo na slobodu izražavanja, neproporcionalno legitimnom cilju koji se želi ostvariti. U vezi s tim Sud je imao u vidu prirodu i visinu zaprijećenih sankcija, gdje se radi isključivo o novčanim kaznama za navedena krivična djela, dok kazna zatvora nije predviđena. Osim toga, iznos novčanih kazni je precizno određen i to na razumnom nivou, pogotovo kada se ima u vidu opšti minimum i maksimum novčane kazne predviđen Krivičnim zakonikom Republike Srpske. Pored toga, Sud ukazuje na to da je inkriminisano ponašanje u smislu krivičnog djela klevete isključivo ono koje je izvršeno sa umišljajem. Takođe, u članu 208g. Zakonika predviđena je permisivna norma koja predviđa isključenje protivpravnosti krivičnih djela iz člana 208a. i 208b. Krivičnog zakonika Republike Srpske, ako se radi o iznošenju nečeg neistinitog u naučnom, stručnom, književnom ili umjetničkom djelu, u vršenju dužnosti propisane zakonom, novinarskog poziva, političke ili druge javne ili društvene djelatnosti ili odbrani nekog prava, ako iz načina izražavanja ili iz drugih okolnosti proizlazi da to nije učinjeno u namjeri omalovažavanja, ili ako lice dokaže istinitost svog tvrđenja, ili da je imalo osnovanog razloga da povjeruje u istinitost onoga što je iznosilo ili pronosilo. Navedeno je, prema mišljenju Suda, posebno važno u smislu procjene proporcionalnosti miješanja u pravo na slobodu izražavanja.
Postojanje građanskopravnog modela zaštite od klevete i uopšte zaštite prava ličnosti uporedo sa navedenim krivičnim djelima, prema ocjeni Suda, ne vodi nužno ka zaključku da je miješanje u pravo na slobodu izražavanja neproporcionalno legitimnom cilju koji se želi ostvariti. Brojni su primjeri u pravnom sistemu Republike Srpske da jedno ponašanje može imati za posljedicu primjenu različitih pravnih sankcija, najčešće imovinskopravnih i krivičnopravnih. Isto tako, građanskopravna zaštita ugleda i časti podrazumijeva primjenu pravne sankcije čija je svrha subjektivno zadovoljstvo - satisfakcija. Njenom primjenom postiže se reparacija nematerijalne štete koja je nastala zbog povrede pravom zaštićenog ličnog dobra, tj. časti i ugleda nekog lica, ali se njom ne izražava društvena osuda za učinjenu povredu časti i ugleda nekog lica, niti joj je cilj specijalna ili generalna prevencija, što je suština krivične sankcije. Sud podsjeća i na to da primjena građanskopravne zaštite od povrede časti i ugleda zavisi isključivo od volje lica koje se smatra oštećenim i predstavlja stvar slobodne odluke istog lica da li će zahtijevati sudsku zaštitu svog subjektivnog građanskog prava. Sa druge strane, krivično gonjenje za navedena krivična djela stvar je odluke nadležnog tužilaštva, na osnovu prijedloga oštećenog. Sud smatra da istovremeno postojanje građanskopravne zaštite od klevete i propisivanje navedenih krivičnih djela ne predstavlja samo od sebe neproporcionalno miješanje u pravo na slobodu izražavanja, već da se radi o prihvatljivom miješanju u pravo na slobodu izražavanja u smislu ostvarivanja ovog prava u skladu sa čl. 10. st. 2. Konvencije.
Na osnovu navedenog, Sud je ocijenio da osporene zakonske odredbe nisu u nesaglasnosti sa odredbama člana 5. alineje 1. i 4, čl. 25, čl. 26. st. 1. i st. 6, čl. 49. stav 5. i čl. 108. stav 1. Ustava Republike Srpske i članom 10. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda.
Paušalne navode davaoca inicijative o povredi odredbe člana 20. stav 1. Ustava Sud nije razmatrao, jer ne sadrže obrazloženje u čemu se, u konkretnom slučaju, ogleda povreda ove ustavne garancije.
Kako je u toku prethodnog postupka pravno stanje potpuno utvrđeno i prikupljeni podaci pružaju pouzdan osnov za odlučivanje, Sud je na osnovu člana 40. stav 5. Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 104/11 i 92/12) odlučio bez donošenja rješenja o pokretanju postupka.
Na osnovu izloženog Sud je odlučio kao u izreci ovog rješenja.
Ovo rješenje Ustavni sud je donio u sastavu: predsjednik Suda mr Džerard Selman i sudije: Vojin Bojanić, Svetlana Brković, Amor Bukić, Zlatko Kulenović, prof. dr Radomir V. Lukić, prof. dr Ivanka Marković, prof. dr Darko Radić i akademik prof. dr Snežana Savić.
PREDSJEDNIK
USTAVNOG SUDA
Mr Džerard Selman
Broj: U-67/23
27. mart 2024. godine