Ustavni sud Republike Srpske, na osnovu člana 115. Ustava Republike Srpske, člana 37. stav 1. tačke a) i g), člana 40. stav 5. i člana 61. stav 1. tačke g) i d) Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 104/11 i 92/12), na sjednici održanoj 27. marta 2024. godine, d o n i o j e
R J E Š E Nj E
Ne prihvata se inicijativa za ocjenjivanje ustavnosti člana 73. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 134/11, 82/13, 103/15, 111/21, 15/22 i 132/22).
Ne prihvata se inicijativa za pokretanje postupka za ocjenjivanje ustavnosti člana 70. tačka b) Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 134/11, 82/13, 103/15, 111/21, 15/22 i 132/22).
Ne prihvata se inicijativa za pokretanje postupka za ocjenjivanje saglasnosti člana 70. tačka b) i člana 73. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 134/11, 82/13, 103/15, 111/21, 15/22 i 132/22) sa Porodičnim zakonom (“Službeni glasnik Republike Srpske” broj 17/23) i Porodičnim zakonom (“Službeni glasnik Republike Srpske” br. 54/02, 41/08 i 63/14).
O b r a z l o ž e nj e
Dario Lj. Sandić iz Banjaluke dao je Ustavnom sudu Republike Srpske inicijativu za pokretanje postupka za ocjenjivanje ustavnosti člana 70. tačka b) i člana 73. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 134/11, 82/13, 103/15, 111/21, 15/22 i 132/22). Davalac inicijative osporava navedene zakonske odredbe u odnosu na odredbe člana 10, 36. stav 1. i 108. Ustava Republike Srpske i u odnosu na odredbe člana 13. Porodičnog zakona („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 17/23) i čl. 12. stav 1. ranije važećeg Porodičnog zakona („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 54/02, 41/08 i 63/14), ističući da je osporenim propisivanjem došlo do povrede ustavnih i zakonskih odredaba, a vezano za uslovljavanje vanbračnog supružnika u slučaju sticanja prava na porodičnu penziju. S tim u vezi u inicijativi se navodi da je prema citiranim odredbama Porodičnog zakona, vanbračna zajednica izjednačena sa bračnom zajednicom u pogledu imovinsko-pravnih odnosa, te je, po mišljenju davaoca inicijative, propisivanjem kao u osporenom članu 70. tačka b) i članu 73. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju, došlo do diskriminacije lica koja se nalaze u vanbračnom odnosu, jer im je onemogućeno da pod istim uslovima kao i lica u bračnom odnosu ostvare pravo na porodičnu penziju, a što je u suprotnosti sa odredbama člana 10. Ustava Republike Srpske. Dalje se navodi da su osporene zakonske odredbe u suprotnosti sa članom 36. stav 1. Ustava, jer onemogućavaju majci djeteta koja je prije smrti nosioca prava na penziju bila u vanbračnoj zajednici sa nosiocem prava na penziju da ostvari pravo na porodičnu penziju, dok majka djeteta koja je prije smrti nosioca prava na penziju bila sa istim u bračnoj zajednici može ostvariti pravo na penziju bez ispunjavanja bilo kakvih uslova.
Narodna skupština Republike Srpske nije Sudu dostavila odgovor na inicijativu.
Osporenim članom 70. tačka b) Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju (“Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 134/11, 82/13, 103/15, 111/21, 15/22 i 132/22) propisano je da se članom porodice umrlog osiguranika, pored ostalih, smatra razvedeni bračni drug ili vanbračni supružnik, ako mu je pravosnažnom presudom suda dosuđeno pravo na izdržavanje.
Osporenim članom 73. istog zakona propisano je da pravo na porodičnu penziju pod uslovima iz čl. 71. i 72. ovog zakona ima i supružnik iz razvedenog braka ili vanbračne zajednice, ako mu je pravosnažnom sudskom presudom dosuđeno pravo na izdržavanje.
Prilikom ocjene ustavnosti osporenih zakonski odredaba Sud je imao u vidu da je Ustavom Republike Srpske utvrđeno: da su građani Republike ravnopravni u slobodama, pravima i dužnostima, jednaki su pred zakonom i uživaju istu pravnu zaštitu bez obzira na rasu, pol, jezik, nacionalnu pripadnost, vjeroispovijest, socijalno porijeklo, rođenje, obrazovanje, imovno stanje, političko i drugo uvjerenje, društveni položaj ili drugo lično svojstvo (član 10), da porodica, majka i dijete imaju posebnu zaštitu, te da djeca rođena van braka imaju jednaka prava i dužnosti kao i djeca rođena u braku (član 36. stav 1. i 6), da se slobode i prava ostvaruju, a dužnosti ispunjavaju neposredno na osnovu Ustava, osim kada je Ustavom predviđeno da se uslovi za ostvarivanje pojedinih od njih utvrđuju zakonom, te da se zakonom može propisati način ostvarivanja pojedinih prava i sloboda samo kada je to neophodno za njihovo ostvarivanje (član 49. stav 1. i 2), da Republika uređuje i obezbjeđuje, između ostalog, socijalno osiguranje i druge oblike socijalne zaštite (tačka 12. Amandmana XXXII na Ustav Republike Srpske, kojim je mijenjan član 68. Ustava), da zakoni, statuti, drugi propisi i opšti akti moraju biti u saglasnosti sa Ustavom (član 108. stav 1).
Odredbama Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 134/11, 82/13, 103/15, 111/21, 15/22 i 132/22) propisano je da se ovim zakonom uređuje obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje na osnovu međugeneracijske solidarnosti i dobrovoljno penzijsko i invalidsko osiguranje za lica koja nisu obavezno osigurana po ovom zakonu, kao i prava i obaveze na osnovu tih osiguranja (član 1), da se obaveznim i dobrovoljnim osiguranjem na načelima uzajamnosti i solidarnosti osiguranicima obezbjeđuju prava u slučaju starosti i invalidnosti, a u slučaju smrti osiguranika, odnosno korisnika penzije pravo se obezbjeđuje članovima njihovih porodica (član 2), te da se prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ostvaruju i koriste samo pod uslovima propisanim zakonom, a da obim prava zavisi od dužine penzijskog staža osiguranika i visine plata i osnovica osiguranja na koje je plaćen doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje (član 3).
U ocjeni ustavnosti osporenih odredaba člana 70. tačka b) i člana 73. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju Sud je imao u vidu i odredbe člana 69, člana 70. tačke a), v), g) i d), člana 71. i 72. istog zakona, kojim je propisano da pravo na porodičnu penziju imaju članovi porodice umrlog osiguranika koji je na dan smrti ispunjavao uslove za starosnu ili invalidsku penziju i članovi porodice umrlog korisnika starosne ili invalidske penzije, određen krug lica koji se u smislu ovog zakona smatraju članovima porodice umrlog osiguranika, odnosno korisnika penzije, kao i uslovi pod kojima udovica i udovac imaju pravo na porodičnu penziju.
Odredbama člana 13. Porodičnog zakona (“Službeni glasnik Republike Srpske” broj 17/23), na koji se ukazuje u inicijativi, propisano je da je vanbračna zajednica zajednica života žene i muškarca (vanbračnih partnera) između kojih nema bračnih smetnji i koja je trajala najmanje dvije godine ili kraće ako je u njoj rođeno dijete (stav 1), kao i da je vanbračna zajednica izjednačena sa bračnom zajednicom u pravima i obavezama na međusobno izdržavanje, imovinsko-pravnim odnosima, pod uslovima i na način propisan ovim zakonom.
Odredbama člana 12. stav 1. Porodičnog zakona (“Službeni glasnik Republike Srpske” br. 54/02, 41/08 i 63/14), koji je prestao da važi 1. septembra 2023. godine, stupanjem na snagu Porodičnog zakona (“Službeni glasnik Republike Srpske” broj 17/23) propisano je da je zajednica života žene i muškarca koja nije pravno uređena na način propisan ovim zakonom (vanbračna zajednica) izjednačena sa bračnom zajednicom u pogledu prava na međusobno izdržavanje i drugih imovinsko-pravnih odnosa, pod uslovom i na način propisan ovim zakonom.
Pored navedenog, Sud je imao u vidu da rješenjem ovog suda broj U-58/20 od 23. juna 2020. godine („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 61/21) nije prihvaćena inicijativa za ocjenjivanje ustavnosti člana 70. tačka b) Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 134/11, 82/13 i 103/15). U obrazloženju ovog rješenja je navedeno da je Sud prilikom ovakve ocjene prije svega imao u vidu da pravo na porodičnu penziju nije zajamčeno Ustavom, te da je zakonodavac saglasno ovlašćenju iz tačke 12. Amandmana XXXII na Ustav Republike Srpske, kojim je zamijenjen član 68. Ustava, nadležan da uredi, između ostalog, i pravo na porodičnu penziju, koje se stiče po osnovu smrti osiguranika, odnosno korisnika penzije; da je zakonodavac propisujući kao u osporenom članu 70. tačka b) Zakona, postupao saglasno ovlašćenjima propisanim Ustavom, a ko se sve može smatrati članom porodice umrlog osiguranika/korisnika penzije je stvar zakonodavne politike koju ovaj sud, saglasno članu 115. Ustava, nije nadležan da ocjenjuje. Sud je takođe ocijenio da propisivanjem u odredbi člana 70. tačka b) Zakona nije povrijeđeno ustavno načelo ravnopravnosti iz člana 10. Ustava Republike Srpske, jer Ustavom zajamčena jednakost podrazumijeva jednakost prava i obaveza u istovjetnom pravnom položaju, pa se sticanje prava na porodičnu penziju bračnom supružniku, saglasno osporenoj zakonskoj odredbi ne može dovesti u međusobni odnos sa vanbračnim supružnikom, kome ta prava nisu utvrđena, odnosno određena samo vanbračnim supružnicima koji imaju pravosnažnu presudu Suda kojom im je dosuđeno pravo na izdržavanje.
Kako davalac inicijative osporava odredbu člana 73. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju u odnosu na odredbe člana 10. i 36. stav 1. Ustava, takođe iz razloga što su njome obuhvaćeni vanbračni supružnici kojima je pravosnažnom presudom suda dosuđeno pravo na izdržavanje, odnosno iz razloga što je, kako se navodi, vanbračnim supružnicima kojima pravosnažnom presudom suda nije dosuđeno pravo na izdržavanje onemogućeno da pod istim uslovima kao i lica u bračnom odnosu ostvare pravo na porodičnu penziju, Sud je, u skladu sa svojim prethodno iznesenim stavom, ocijenio da odredba člana 73. Zakona nije nesaglasna sa Ustavom Republike Srpske.
Po ocjeni Suda zakonodavac je u skladu sa svojim ustavnim ovlašćenjima iz člana 36. stav 1. i 6, člana 49. stav 1. i 2. i tačke 12. Amandmana XXXII na Ustav kojim je zamijenjen član 68. Ustava, Zakonom uredio sistem penzijskog i invalidskog osiguranja, propisao uslove i način ostvarivanja prava i obaveza po osnovu ovog osiguranja, među kojima je i pravo na porodičnu penziju, te odredio krug lica koji imaju pravo na porodičnu penziju i pod kojim uslovima, među kojima je, pored ostalih, vanbračni supružnik, ako mu je pravosnažnom presudom suda dosuđeno pravo na izdržavanje.
Način na koji je zakonodavac uredio ovo pitanje predstavlja stvar cjelishodne procjene zakonodavca u uređivanju penzijskog i invalidskog osiguranja, a ocjena opravdanosti i cjelishodnosti zakonskog rješenja prema članu 115. Ustava nije u nadležnosti Ustavnog suda.
Takođe, Sud je ocijenio da osporenom odredbom člana 73. Zakona nije došlo do povrede garancija iz člana 10. Ustava Republike Srpske, jer se osporena zakonska odredba jednako, pod istim uslovima, odnosi na sva lica koja se nalaze u istoj pravnoj situaciji propisanoj ovom odredbom, pa se sticanje prava na porodičnu penziju bračnom supružniku, prema osporenoj zakonskoj odredbi, ne može dovesti u međusobni odnos, sa vanbračnim supružnikom, kome pravosnažnom sudskom odlukom nije dosuđeno pravo na izdržavanje. Pri tome Sud ukazuje na to da ustavno načelo ravnopravnosti ne podrazumijeva jednakost u apsolutnom smislu, već garantuje jednak tretman subjekata koji se nalaze u istim ili istovrsnim situacijama, prilikom realizacije određenih prava i obaveza. Ista ocjena Suda postoji i u odnosu na navode davaoca inicijative o nesaglasnosti osporene zakonske odredbe sa članom 36. stav 1. Ustava.
S obzirom na navedeno, Sud je ocijenio da osporena odredba člana 73. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju nije u suprotnosti sa članom 108. stav 1. Ustava Republike Srpske.
Kako rješenjem Suda broj U-58/20 od 23. juna 2020. godine („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 61/21) nije prihvaćena inicijativa za ocjenjivanje ustavnosti člana 70. tačka b) Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju, Sud, na osnovu člana 37. stav 1. tačka g) Zakona o Ustavnom sudu, nije prihvatio inicijativu za pokretanje postupka za ocjenjivanje ustavnosti odredbe člana 70. tačka b) Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju, jer je već odlučivao o istoj stvari.
Prema odredbi člana 115. Ustava Republike Srpske, nije u nadležnosti ovog suda da ocjenjuje međusobnu usaglašenost zakonskih odredaba, u konkretnom slučaju, osporenih zakonskih odredaba sa odredbama člana 12. ranije važećeg i člana 13. sada važećeg Porodičnog zakona.
Kako je u toku prethodnog postupka pravno stanje potpuno utvrđeno i prikupljeni podaci pružaju pouzdan osnov za odlučivanje, Sud je na osnovu člana 40. stav 5. Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 104/11 i 92/12) odlučio bez donošenja rješenja o pokretanju postupka.
U skladu sa rješenjem Suda broj: SU-540/22 od 21. decembra 2022. godine, sudija prof. dr Ivanka Marković je izuzeta od vijećanja i glasanja u ovom predmetu.
Na osnovu izloženog Sud je odlučio kao u izreci ovog rješenja.
Ovo rješenje Ustavni sud je donio u sastavu: predsjednik Suda mr Džerard Selman i sudije: Vojin Bojanić, Svetlana Brković, Amor Bukić, Zlatko Kulenović, prof. dr Radomir V. Lukić, prof. dr Darko Radić i akademik prof. dr Snežana Savić.
PREDSJEDNIK
USTAVNOG SUDA
Mr Džerard Selman
Broj: U-48/23
27. mart 2024. godine