Ustavni sud Republike Srpske, na osnovu člana 115. Ustava Republike Srpske, člana 40. stav 5. i  člana 61. stav 1. tačka g) Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 104/11 i 92/12), na sjednici održanoj  26. aprila 2017. godine,  d o n i o    j e

R J E Š E Nj E

         Ne prihvata se inicijativa za ocjenjivanje ustavnosti i zakonitosti člana  10. tačka b) i člana 11. stav 1. tačka b) i stava 2. tačka a) Opštih uslova za isporuku i snabdijevanje električnom energijom ("Službeni glasnik Republike Srpske" br. 85/08, 79/10, 67/12 i 90/12 ‒ prečišćeni tekst).

O b r a z l o ž e nj e

         Mira Ćajić iz Sokoca dala je Ustavnom sudu Republike Srpske inicijativu za pokretanje postupka za ocjenjivanje ustavnosti i zakonitosti člana 10. tačka b) i člana 11. stav 1. tačka b) i stava 2. tačka a) Opštih uslova za isporuku i snabdijevanje električnom energijom ("Službeni glasnik Republike Srpske" br. 85/08, 79/10, 67/12 i 90/12 ‒ prečišćeni tekst), koje je donijela Regulatorna komisija za energetiku Republike Srpske. Davalac inicijative citira članove 10, 12, 14. i 16, zatim član 23. stav 2, te članove 25, 45, 53, 108. i 111. Ustava Republike Srpske, kao i  članove 10, 11, 26. i 28. Zakona o obligacionim odnosima ("Službeni list SFRJ" br. 29/78, 39/85, 57/89 i "Službeni glasnik Republike Srpske" br. 17/93, 3/96, 39/03 i 74/04) i zaključuje da iz navedenih ustavnih i zakonskih odredaba proizlaze razlozi za ocjenu ustavnosti i zakonitosti  osporenih odredaba ovog opšteg akta.                                                    

         U odgovoru na inicijativu koji je dostavila Regulatorna komisija za energetiku Republike Srpske osporeni su navodi  davaoca inicijative o nesaglasnosti osporenih odredbi Opštih uslova sa navedenim odredbama Ustava i Zakona o obligacionim odnosima. U odgovoru se, prije svega, citiraju odredbe člana 23. alineja 6, te članova 24, 74, 76. i 77. Zakona o električnoj energiji  ("Službeni glasnik Republike Srpske" br. 8/08 ‒ prečišćeni tekst, 34/09, 92/09 i 1/11), zatim odredbe članova 27, 142. i 143. Zakona o obligacionim odnosima ("Službeni list SFRJ" br. 29/78, 39/85, 57/89 i "Službeni glasnik Republike Srpske" br. 17/93, 3/96, 39/03 i 74/04), kao i člana 46. stav 2. i člana 48. stav 1. Zakona o zaštiti potrošača u Republici Srpskoj ("Službeni glasnik Republike Srpske" broj 6/12), te zaključuje da je navedenim zakonskim odredbama jasno propisana obaveza zaključenja ugovora, posebno kada se radi o uslugama od opšteg ekonomskog interesa, među kojima je, saglasno odredbi člana 46. stav 1. Zakona o zaštiti potrošača u Republici Srpskoj, i usluga snabdijevanja električnom energijom. U odgovoru se detaljno  ukazuje na potrebu razlikovanja postojećih i novih krajnjih kupaca električne enrgije, kao i na potrebu da se u pogledu zaključenja ugovora o snabdijevanju električnom energijom izjednače postojeći i novi krajnji kupci odnosno potrebu da se ugovor o snabdijevanju, iako to u navedenim zakonskim odredbama nije eksplicitno propisano, zaključi  u pisanoj formi. Na kraju, u odgovoru se zaključuje da su osporene odredbe Opštih uslova u potpunosti saglasne sa osnovnim principima obligacionih odnosa kao što su: ravnopravnost strana u obligacionim odnosima (član 11), savjesnost i poštenje (član 12), zabrana zloupotrebe prava (član 13), jednaka vrijednost uzajamnih davanja (član 15), zabrana prouzrokovanja štete (član 16), te dužnost ispunjenja ugovora (član 17).

         Opšte uslove za isporuku i snabdijevanje električnom energijom ("Službeni glasnik Republike Srpske" br. 85/08, 79/10, 67/12 i 90/12 ‒prečišćeni tekst) donijela je Regulatorna komisija za energetiku Republike Srpske na osnovu člana 23. alineja 6. Zakona o električnoj energiji – prečišćeni tekst ("Službeni glasnik Republike Srpske" broj 8/08) i člana 10. stav 1. tačka 8. Statuta Regulatorne komisije za energetiku Republike Srpske ("Službeni glasnik Republike Srpske" br. 41/04, 67/07 i 113/07). Prema osporenom članu 10. Opštih uslova snabdjevač je obavezan, između ostalog, zaključiti ugovor o snabdijevanju sa krajnjim kupcem kojeg snabdijeva električnom energijom i regulisati korišćenje mreže sa distributerom u slučajevima propisanim Opštim uslovima (tačka b). Osporenom odredbom člana 11. stav 1. tačka b) Opštih uslova propisana je obaveza novog krajnjeg kupca da, radi regulisanja odnosa sa distributerom, podnese zahtjev i zaključi ugovor o priključenju sa distributerom, a stavom 2. tačka a) ovog člana Opštih uslova da krajnji kupac ima obavezu, pored ostalog, i da zaključi ugovor o snabdijevanju sa snabdjevačem i ugovor o pristupu sa distributerom, ukoliko odredbe o pristupu mreži nisu regulisane ugovorom o snabdijevanju.

        U postupku razmatranja navoda iz inicijative Sud je  imao u vidu da je odredbama Ustava Republike Srpske u odnosu na koje je osporena ustavnost navedenih odredaba Opštih uslova utvrđeno: da su građani Republike ravnopravni u slobodama, pravima i dužnostima, jednaki pred zakonom i uživaju istu pravnu zaštitu bez obzira na rasu, pol, jezik, nacionalnu pripadnost, vjeroispovijest, socijalno porijeklo, rođenje, obrazovanje, imovno stanje, političko i drugo uvjerenje, društveni položaj ili drugo lično svojstvo (član 10), da su sloboda i lična bezbjednost čovjeka nepovredivi, te da se nikome ne može oduzeti ili ograničiti sloboda, osim u slučajevima i po postupku koji su utvrđeni zakonom (član 12), da je zabranjeno i kažnjivo svako iznuđivanje priznanja i izjava (član 14. stav 2), da svako ima pravo na jednaku zaštitu svojih prava u postupku pred sudom i drugim državnim organom i organizacijom (član 16. stav 1), da je zabranjeno korišćenje podataka o ličnosti koje je suprotno utvrđenoj svrsi njihovog prikupljanja (član 23. stav 2), da je zajemčena sloboda misli i opredjeljenja, savjesti i uvjerenja, kao i javnog izražavanja mišljenja (član 25), da je svako dužan da se pridržava Ustava i zakona, kao i da je svako dužan da savjesno i odgovorno vrši povjerenu mu javnu funkciju (član 45), da Republika obezbjeđuje zaštitu potrošača (član 53), da zakoni, statuti, drugi propisi i opšti akti moraju biti u saglasnosti sa Ustavom, a propisi i drugi opšti akti moraju biti u saglasnosti sa zakonom (član 108), te da državni organi i organizacije koje vrše javna ovlašćenja mogu u pojedinačnim stvarima rješavati o pravima i obavezama građana ili primjenjivati mjere prinude i ograničenja, samo u zakonom propisanom postupku u kome je svakome data mogućnost da brani svoja prava i interese i da protiv donesenog akta izjavi žalbu, odnosno upotrijebi drugo zakonom predviđeno pravno sredstvo (član 111).

         Odredbama Zakona o obligacionim odnosima ("Službeni list SFRJ" br: 29/78, 39/85, 57/89 i "Službeni glasnik Republike Srpske" br. 17/93, 3/96, 39/03 i 74/04) u odnosu na koje je osporena  zakonitost navedenih odredaba Opštih uslova propisano je da su strane u obligacionim odnosima slobodne, u granicama prinudnih propisa, javnog poretka i dobrih običaja, da svoje odnose urede po svojoj slobodnoj volji (član 10), da su strane u obligacionim odnosima ravnopravne (član 11), da je ugovor zaključen kad su se ugovorne strane saglasile o bitnim sastojcima ugovora (član 26), te da se volja za zaključenje ugovora može izjaviti riječima, uobičajenim znacima ili drugim ponašanjem iz koga se sa sigurnošću može zaključiti o njenom postojanju, kao i da izjava volje mora da bude učinjena slobodno i ozbiljno (član 28).

         Za ocjenu osnovanosti navoda kojim se inicijativom osporavaju navedene odredbe Opštih uslova  Sud je, prije svega, imao u vidu Zakon o električnoj energiji ("Službeni glasnik Republike Srpske" br. 8/08 ‒ prečišćeni tekst, 34/09, 92/09 i 1/11) koji, između ostalog, uspostavlja pravila za proizvodnju i distribuciju električne energije na prostoru Republike Srpske i domaće trgovine u ime Republike Srpske (član 1. stav 1). Naime, ovim zakonom, članom 3. propisno je, između ostalog, da električna energija označava robu za koju se proizvodnja, distribucija, promet i korišćenje propisuje odredbama ovog zakona i na osnovu njega donesenih podzakonskih akata (alineja 1), da krajnji kupac označava kupca koji kupuje električnu energiju za svoje vlastite potrebe i korišćenje (alineja 11), a da snabdijevanje podrazumijeva prodaju, uključujući i preprodaju električne energije kupcima (alineja 17), dok je članom 12. propisano da regulisanje elektroenergetskih djelatnosti iz člana 8. Zakona (proizvodnja, distribucija, trgovina i sabdijevanje električnom energijom) vrši Regulatorna komisija za energetiku Republike Srpske. Ovim zakonom je, takođe,  propisano da je Regulatorna komisija za energetiku Republike Srpske nadležna, pored ostalog, i  za donošenje opštih uslova za isporuku električne energije (član 23. alineja 6), da za svaki pojedinačni priključak na elektrodistributivnu mrežu korisnik distributivnog sistema prije pribavljanja odobrenja za građenje pribavlja elektroenergetsku saglasnost, te da se izrada priključka, postupak i rokovi priključenja, način plaćanja i druge odredbe pobliže definišu ugovorom o priključenju između korisnika distributivnog sistema i distributera (član 72. st. 1. 5), da se snabdijevanje električnom energijom vrši u skladu sa ovim zakonom, opštim uslovima za isporuku električne energije, tarifnim sistemom za prodaju električne energije i ugovorom koji zaključuju snabdjevač i kupac (član 73), da se Opštim uslovima za isporuku električne energije uređuju, između ostalog, uslovi i način davanja elektroenergetske saglasnosti za priključenje novih, odnosno povećanje priključne snage postojećih potrošača električne energije, kao i sadržaj i način zaključivanja ugovora o uslovima za priključivanje, odnosno povećanje priključne snage potrošača električne energije (tačka 1), uslovi, način i rokovi zaključivanja ugovora o snabdijevanju električne energije, obaveze snabdjevača u kontinuiranom snabdijevanju krajnjih kupaca kvalitetnom električnom energijom i obaveze krajnjih kupaca (tačka 4), kao i da se ugovor o kupoprodaji električne energije zaključuje u skladu sa Zakonom o obligacionim odnosima (član 76).

          Sud je, takođe, imao u vidu član 46. Zakona o zaštiti potrošača u Republici Srpskoj ("Službeni glasnik Republike Srpske" br. 6/12, 63/14 i 18/17) kojim je propisano da je usluga od opšteg ekonomskog interesa, između ostalog, i usluga snabdijevanja električnom energijom (stav 1), da se pružanje ekonomske usluge potrošaču zasniva na ugovornom odnosu između potrošača i trgovca (stav 2),  kao i član 47. stav 3. ovog zakona, prema kojem je za pružanje usluga iz stava 1. ovog člana (ekonomske usluge posredstvom distributivne mreže) trgovac dužan da sa potrošačem zaključi ugovor u pisanoj formi.

          Polazeći od navedenih odredaba Zakona o električnoj energiji kojim je određena sadržina i obim ovlašćenja Regulatorne komisije za energetiku Republike Srpske, Sud je ocijenio da normiranje izvršeno osporenim odredbama Opštih uslova predstavlja realizaciju zakonskih ovlašćenja ovog organa i ne sadrži povrede Ustava Republike Srpske, odnosno zakona koje navodi davalac inicijative. Imajući u vidu da je Regulatorna komisija za energetiku Republike Srpske zakonom ovlašćena da uredi, između ostalog, sadržaj i način zaključivanja ugovora o uslovima za priključivanje, odnosno povećanje priključne snage potrošača električne energije, te uslove, način i rokove zaključivanja ugovora o snabdijevanju električne energije, obaveze snabdjevača u kontinuiranom snabdijevanju krajnjih kupaca kvalitetnom električnom energijom i obaveze krajnjih kupaca, što je osporenim, kao i drugim odredbama Opštih uslova i učinila,  i na taj način odredila granice njihove slobode ugovaranja, Sud je ocijenio da nisu osnovani navodi davaoca inicijative da su osporene odredbe istog akta nesaglasne sa načelom slobode ugovaranja predviđenim članom 10. Zakona o obligacionim odnosima. Ovo zbog toga što načelo iz člana 10. Zakona o obligacionim odnosima ne znači da sloboda ugovaranja ne može biti ograničena propisima, već da su ugovorne strane slobodne u uređivanju svojih međusobnih odnosa, ali samo do one mjere do koje to nije suprotno prinudnim propisima. S druge strane, po ocjeni Suda, osporene odredbe Opštih uslova ni na  koji način ne dovode do povrede odredaba članova 11, 26. i 28. Zakona o obligacionim odnosima, kojim je propisano da su strane u obligacionim odnosima ravnopravne, te kada se ugovor smatra zaključenim i način na koji se može iskazati volja za zaključenje ugovora.

        Osporeno propisivanje, iz kojeg proizlazi obaveza snabdjevača da zaključi ugovor o snabdijevanju sa krajnjim kupcem koga snabdijeva električnom energijom, odnosno obaveza kupca da zaključi ugovor o snabdijevanju sa snabdjevačem i ugovor o pristupu sa distributerom saglasno je, po ocjeni Suda, i sa odredbama Zakona o zaštiti potrošača u Republici Srpskoj,  prema kojim  se pružanje ekonomskih usluga potrošaču zasniva na ugovornom odnosu između potrošača i trgovca, i to u cilju obezbjeđenja zaštite interesa potrošača u vezi sa uslugama koje pružaju javna preduzeća, u konkretnom slučaju preduzeće koje pruža uslugu snabdijevanja električnom energijom, u pogledu cijena, tarifa, kvaliteta i opštih uslova prodaje. 

        Sud je, takođe, ocijenio da osporenim propisivanjem nije došlo do povrede člana 10. Ustava, kako to smatra davalac inicijative, jer se osporene odredbe na jednak način odnose na sve krajnje kupce  električne energije koji se nađu u istoj pravnoj situaciji, odnosno koji treba da podnesu zahtjev i zaključe ugovor o priključenju sa distributerom, odnosno ugovor o snabdijevanju sa snabdjevačem, tako da u konkretnom slučaju nije narušeno načelo ravnopravnosti građana i jednake pravne zaštite  garantovano navedenom ustavnom odredbom.

         Po ocjeni Suda osporene odredbe Opštih uslova  ne mogu se dovoditi u pitanje sa stanovišta odredaba člana 12, člana 14. stav 2, člana 16. stav 1, člana 23. stav 2, te članova 25. i 111. Ustava, na koje ukazuje davalac inicijative, jer je propisivanje obaveza snabdjevača i krajnjeg kupca na način propisan članovima 10. i 11. Opštih uslova, čije odredbe su osporene, u granicama zakonskih ovlašćenja Regulatorne komisije za energetiku Republike Srpske da Opštim uslovima za isporuku električne energije uredi, između ostalog, sadržaj i način zaključivanja ugovora o uslovima za priključivanje, kao i  uslove, način i rokove zaključivanja ugovora o snabdijevanju električnom energijom, te obaveze snabdjevača u kontinuiranom snabdijevanju krajnjih kupaca kvalitetnom električnom energijom i obaveze krajnjih kupaca.

         Imajući u vidu da je odredbama člana 108. Ustava propisano da zakoni, statuti, drugi propisi i opšti akti moraju biti u saglasnosti sa Ustavom, kao i da  propisi i drugi opšti akti moraju biti u saglasnosti sa zakonom,  Sud je utvrdio da su odredbe člana 10. tačka b) i člana 11. stav 1. tačka b) i stava 2. tačka a) Opštih uslova za isporuku i snabdijevanje električnom energijom ("Službeni glasnik Republike Srpske" br. 85/08, 79/10, 67/12 i 90/12 ‒ prečišćeni tekst), koje je donijela Regulatorna komisija za energetiku Republike Srpske u granicama zakonskih ovlašćenja, u saglasnosti i sa Ustavom Republike Srpske.

         Kako je u toku prethodnog postupka pravno stanje potpuno utvrđeno i  prikupljeni podaci pružaju pouzdan osnov za odlučivanje, Sud  je, na osnovu člana 40. stav 5.  Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske, odlučio bez donošenja rješenja o pokretanju postupka.

         Na osnovu izloženog  odlučeno je kao u  dispozitivu ovog rješenja.

         Ovo rješenje Ustavni sud je donio u sastavu: predsjednik Suda mr Džerard Selman i sudije: Milenko Arapović, Vojin Bojanić, Amor Bukić, Zlatko Kulenović, prof. dr Duško Medić, Irena Mojović, prof. dr Marko Rajčević i akademik prof. dr Snežana Savić.