Ustavni sud Republike Srpske, na osnovu člana 115. Ustava Republike Srpske, člana 40. stav 5. i  člana 60. stav 1. tačka a) Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske  („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 104/11 i 92/12), na sjednici održanoj 29. septembra 2021. godine, d o n i o   j e

O D L U K U

            Utvrđuje se da član 179. stav 3. tačka 5) Zakona o radu („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 1/16 i 66/18) nije u saglasnosti sa Ustavom Republike Srpske.

O b r a z l o ž e nj e

Marko Kecman iz Prijedora dao je inicijativu Ustavnom sudu Republike Srpske (u daljem tekstu: Sud) za pokretanje postupka za ocjenjivanje ustavnosti člana 179. stav 3. tačka 5) Zakona o radu („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 1/16 i 66/18), smatrajući da isti nije u saglasnosti sa čl. 5. stav 1. alineja 4. Ustava, te čl. 10, 18, 20, 69, 121. i 122. Ustava. U inicijativi se navodi da osporenim propisivanjem zakonodavac ovlašćuje poslodavca da samostalno cijeni da li određeno ponašanje radnika predstavlja radnju izvršenja krivičnog djela učinjenog na radu ili u vezi sa radom, bez obzira na to da li se protiv radnika vodi krivični postupak, pri čemu radniku nisu obezbijeđene ustavne garancije (niti garancije iz krivičnog zakonodavstva), koje imaju za cilj da osiguraju da niko nevin ne bude osuđen. Ističe se da je Zakon o radu istovremeno regulisao dva slučaja prestanka radnog odnosa, koji su posljedica izvršenja krivičnog djela, a to je prestanak radnog odnosa po sili zakona na osnovu osude na bezuslovnu kaznu zatvora ili na vaspitnu ili zaštitnu mjeru u trajanju dužem od šest mjeseci  sa danom početka izvršenja kazne, odnosno mjere (član 176. stav 2. Zakona o radu)  i fakultativni prestanak po volji poslodavca u slučaju da je radnik pravosnažno osuđen za krivično djelo na radu ili u vezi sa radom (član 179. stav 1. tačka 2. Zakona o radu). Za razliku od ova dva razloga za prestanak radnog odnosa gdje postojanje krivičnog djela utvrđuje Sud, kod osporene zakonske odredbe poslodavac je taj kojega zakonodavac ovlašćuje da samostalno cijeni da li ponašanje radnika predstavlja radnju izvršenja krivičnog djela učinjenog na radu ili u vezi sa radom, bez obzira na to da li se protiv radnika uopšte vodi krivični postupak, za šta nema utemeljenja u Ustavu Republike Srpske. Osim toga, davalac inicijative ističe da  osporenom zakonskom odredbom nije utvrđeno  koje su to radnje izvršenja krivičnog djela na radu ili u vezi sa radom, zbog čega, takođe, ova pravna norma nije jasna ni određena. Imajući u vidu izloženo, davalac inicijative predlaže da Sud utvrdi neustavnost osporene zakonske odredbe.

U odgovoru na inicijativu koji je dostavila Narodna skupština Republike Srpske navodi se, između ostalog, da je ustavni osnov Zakona čija odredba je osporena sadržan u Amandmanu XXXII na Ustav Republike Srpske, kao i da davalac inicijative na nepotpun način tumači odredbe Ustava i odredbe Zakona o radu. Osporavajući navode iz inicijative, u odgovoru se navodi da je zakonodavac osporenim propisivanjem ostao u granicama svojih ustavnih ovlašćenja, te da zakonodavac ima punu nadležnost da, uređujući radne odnose, uredi i pitanje prestanka radnog odnosa. Navodi se da je osporeno zakonsko rješenje izraz zakonodavne politike, te da nije u nadležnosti Suda da cijeni njegovu opravdanost. U odgovoru se predlaže da Sud inicijativu ne prihvati.

Osporenim članom 179. stav 3. tačka 5) Zakona o radu („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 1/16 i 66/18) propisano je da poslodavac može da otkaže ugovor o radu radniku koji ne poštuje radnu disciplinu, ako njegovo ponašanje predstavlja radnju izvršenja krivičnog djela učinjenog na radu i u vezi sa radom, nezavisno od toga da li je protiv radnika pokrenut krivični postupak za krivično djelo.

Razmatrajući predmetnu inicijativu Sud je imao u vidu odredbe Ustava koje su od značaja za ocjenu ustavnosti osporene zakonske odredbe, te odredbe Ustava na čiju povredu ukazuje davalac inicijative, a kojima je utvrđeno: da se ustavno uređenje Republike, između ostalog,  temelji na vladavini prava, te  parlamentarnoj demokratiji i podjeli vlasti (član 5. stav 1. al. 4. i 7), da su građani Republike ravnopravni u slobodama, pravima i dužnostima, jednaki pred zakonom i uživaju istu pravnu zaštitu bez obzira na rasu, pol, jezik, nacionalnu pripadnost, vjeroispovijest, socijalno porijeklo, rođenje, obrazovanje, imovno stanje, političko i drugo uvjerenje, društveni položaj ili drugo lično svojstvo (član 10), da se licu optuženom  za krivično djelo jamči pravedno suđenje, da optuženo lice mora biti u najkraćem zakonskom roku obaviješteno o razlozima optužbe (član 18), da niko ne može biti kažnjen za djelo koje, prije nego što je učinjeno, nije bilo zakonom predviđeno kao kažnjivo djelo, niti mu se može izreći kazna koja za to djelo nije zakonom bila predviđena, te da niko ne može biti smatran krivim za krivično djelo dok to ne bude utvrđeno pravosnažnom sudskom odlukom (član 20), da svako ima pravo na rad i slobodu rada, da zaposlenima može prestati radni odnos protivno njihovoj volji na način i pod uslovima koji su utvrđeni zakonom i kolektivnim ugovorom (član 39. stav 1. i 4.), da Republika uređuje i obezbjeđuje, pored ostalog, radne odnose, zaštitu na radu i zapošljavanje (tačka 12. Amandmana XXXII na Ustav Republike Srpske kojim je zamijenjen član 68. Ustava), da se državna vlast u Republici organizuje na načelu podjele vlasti (član 69. stav 1), da Narodna skupština donosi zakone, druge propise i opšta akta (član 70), da zakoni, statuti, drugi propisi i opšti akti moraju biti u saglasnosti sa Ustavom (član 108. stav 1), da sudsku vlast vrše sudovi (član 121. stav 1).

Pored toga, Sud je prilikom razmatranja navoda iz inicijative imao  u vidu da je članom 175. tačka 4. Zakona o radu („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 1/16 i 66/18) propisano da radni odnos prestaje otkazom ugovora o radu od strane radnika ili poslodavca (član 175. tačka 4), te da je odredbama stavova 1, 2. i 3. člana 179. ovog zakona utvrđeno da poslodavac može radniku da otkaže ugovor o radu ako za to postoji opravdan razlog, kao i ukoliko radnik svojom krivicom učini težu povredu radne obaveze, ili ne poštuje radnu disciplinu. 

S obzirom na sadržinu osporene zakonske odredbe, kao i razloge njenog osporavanja iznesene u inicijativi, Sud je prilikom ocjene ustavnosti predmetnih zakonskih odredaba imao u vidu i odredbe Krivičnog zakonika Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 64/17 i 15/21) kojima je propisano: da se krivična djela i krivične sankcije propisuju samo zakonom, te da niko ne može biti kažnjen za djelo koje, prije nego što je učinjeno, nije bilo zakonom predviđeno kao kažnjivo djelo, niti mu se može izreći kazna koja za to djelo nije zakonom bila predviđena (član 2), da osnov krivične odgovornosti predstavlja izvršeno krivično djelo sa svim svojim obilježjima propisanim u zakonu, kao i da niko ne može biti kažnjen, niti se prema njemu mogu izreći alternativne mjere ako nije utvrđeno da je krivično odgovoran za učinjeno krivično djelo (član 3), da je krivično djelo protivpravno djelo kojim se povređuju ili ugrožavaju zaštićene vrijednosti i koje je zbog svoje opasnosti ili štetnosti u zakonu određeno kao krivično djelo i za njega propisana krivična sankcija (član 17).

Takođe, Zakonom o krivičnom postupku Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske", br. 53/12, 91/17, 66/18 i 15/21) je propisano: da se svako smatra nevinim za krivično djelo dok se pravosnažnom presudom ne utvrdi njegova krivica (član 3. stav 1).

S obzirom na izloženo, Sud je utvrdio da je normirajući na način kao u članu 179. stav 3. tačka 5. Zakona o radu, Narodna skupština Republike Srpske propisala suprotno jemstvima sadržanim u Ustavu Republike Srpske.

Ovlašćujući poslodavca da cijeni da li ponašanje radnika predstavlja radnju izvršenja krivičnog djela učinjenog na radu ili u vezi sa radom, a nezavisno od toga da li je protiv radnika pokrenut krivični postupak za krivično djelo, zakonodavac je, prema ocjeni Suda, na poslodavca prenio ovlašćenja koja, saglasno Ustavu, imaju redovni sudovi u krivičnom postupku, a što je u suprotnosti sa članom 121. Ustava, te načelom podjele vlasti iz člana 5. stav 1. alineja 7. Ustava, te člana 69. stav 1. Ustava. Takođe, ovlašćenje poslodavcu da utvrđuje da li ponašanje radnika predstavlja radnju krivičnog djela učinjenog na radu ili u vezi sa radom u suprotnosti je sa ustavnim jemstvima prema kojima niko ne može biti smatran krivim za krivično djelo dok to ne bude utvrđeno pravosnažnom sudskom odlukom, kao i da niko ne može biti kažnjen za djelo koje, prije nego što je učinjeno, nije bilo zakonom predviđeno kao kažnjivo djelo (član 20. Ustava). Sud je utvrdio da je radnicima, adresatima osporene zakonske odredbe, uskraćeno Ustavom zajemčeno pravo da mogu procijeniti posljedice svog ponašanja, jer ne mogu unaprijed znati koje je to njihovo protivpravno ponašanje za koje poslodavac može utvrditi da predstavlja radnju izvršenja krivičnog djela, odnosno otkazni razlog u smislu člana 179. stav 3. tačka 5. Zakona o radu. U stvari, prema osporenoj zakonskoj odredbi poslodavac samostalno procjenjuje da li je neko činjenje ili nečinjenje radnika radnja izvršenja krivičnog djela na radu ili u vezi sa radom, pa ako zaključi da jeste, tada donosi rješenje o otkazu ugovora o radu i to zbog nepoštovanja radne discipline. Sud je ocijenio da osporena norma ne omogućava radniku da unaprijed ima saznanje o tome kakvo će njegovo ponašanje poslodavac smatrati radnjom izvršenja krivičnog djela u određenom slučaju, jer takve radnje nisu unaprijed utvrđene. Osim toga, prema osporenoj zakonskoj normi, nije odlučujuće da li je radnik zaista učinio krivično djelo i da li je ili nije došlo do krivičnog gonjenja. Sud je utvrdio da je zakonodavac osporenim  propisivanjem dao poslodavcu ovlaštenje koje u skladu sa Ustavom imaju isključivo sudovi. Zakonodavac je prepustio poslodavcu da samostalno utvrđuje da li ponašanje radnika predstavlja nepoštovanje radne discipline usljed navodno izvršene radnje izvršenja krivičnog djela i to bez vođenja postupka u kome bi se radniku obezbijedile sve ustavne garancije koje se odnose na pravnu sigurnost u vezi sa radom. Time su, takođe, povrijeđene garancije iz člana 39. stav 1. i 4. Ustava da svako ima pravo na rad i slobodu rada, te da zaposlenima može prestati radni odnos protivno njihovoj volji na način i pod uslovima koji su utvrđeni zakonom i kolektivnim ugovorom, s tim da je Sud imao u vidu da prema članu 108. stav 1. Ustava zakon mora biti u skladu sa Ustavom. Sud je, imajući u vidu nesaglasnost osporene zakonske odredbe sa citiranim ustavnim odredbama, utvrdio da je Narodna skupština Republike Srpske postupila suprotno načelu ustavnosti iz člana 108. stav 1. Ustava.

Imajući u vidu da princip vladavine prava, odnosno pravna sigurnost i izvjesnost,  između ostalog, podrazumijevaju da pravna norma mora biti jasna i određena kako bi njeno dejstvo bilo predvidivo, a to u konkretnoj stvari nije slučaj, kao i da osporena zakonska odredba nije saglasna sa citiranim ustavnim odredbama, Sud je utvrdio da je propisivanje iz odredbe člana 179. stav 3. tačka 5) Zakona o radu u suprotnosti i sa principom vladavine prava iz člana 5. stav 1. alineja 4. Ustava. 

S obzirom na to da je u toku prethodnog postupka pravno stanje potpuno utvrđeno i prikupljeni podaci pružaju pouzdan osnov za odlučivanje, Sud je, na osnovu člana 40. stav 5. Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske, u ovom predmetu donio odluku bez donošenja rješenja o pokretanju postupka.

Na osnovu izloženog Sud je odlučio kao u izreci ove odluke.

Ovu odluku Ustavni sud je donio u sastavu: predsjednik Suda mr Džerard Selman i  sudije: Milenko Arapović, Vojin Bojanić, Amor Bukić, Zlatko Kulenović, prof. dr Duško Medić, Irena Mojović, prof. dr Marko Rajčević i akademik prof. dr Snežana Savić.