Ustavni sud Republike Srpske, na osnovu člana 115. Ustava Republike Srpske, člana 37. stav (1) tačka a) i člana 61. stav (1) tačka g) Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” broj 104/11), na sjednici održanoj 11. septembra 2012. godine, d o n i o   j e

 

 

 

              Ne prihvata se inicijativa za pokretanje postupka za ocjenu ustavnosti člana 1. stav 2, člana 5. st. 1. i 3, člana 6. stav 1, člana 10. stav 1. tač. b) i v) i člana 11. stav 1, tač. b) i v) Zakona o uslovima i postupku za prekid trudnoće („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 34/08).

              Ne prihvata se, zbog nenadležnosti, inicijativa za ocjenu saglasnosti  Zakona o uslovima i postupku za prekid trudnoće („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 34/08) sa Zakonom o zdravstvenoj zaštiti („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 106/09), Porodičnim zakonom („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 54/02 i 41/08), Zakonom o ravnopravnosti polova  u Bosni i Hercegovini – Prečišćeni tekst („Službeni glasnik Bosne i Hercegovine“ broj 32/10) i Zakonom o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik Bosne i Hercegovine“ broj 59/09).

 

O b r a z l o ž e nj e                  

            Dragan Dakić iz Banjaluke dao je Ustavnom sudu Republike Srpske inicijativu za pokretanje postupka za ocjenu ustavnosti člana 1. stav 2, člana 5. st. 1. i 3, člana 6. stav 1, člana 10. stav 1. tač. b) i v) i člana 11. stav 1, tač. b) i v) Zakona o uslovima i postupku za prekid trudnoće („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 34/08). Davalac inicijative smatra da je propisivanje kao u osporenom članu 1. stav 2. Zakona suprotno članu 36. stav 1. i članu 37. stav 2. Ustava Republike Srpske i članu 2. Zakona o zdravstvenoj zaštiti, kao i to da se osporenom zakonskom odredbom ne pruža Ustavom garantovana posebna zaštita majčinstva, te da je nepostojanje ograničenja u pogledu dozvoljenih prekida trudnoće protivno interesima žena. Osporene odredbe člana 5. st. 1. i 3. Zakona davalac inicijative, takođe, smatra suprotnim Ustavu (članu 36. stav 3) i članu 39. Porodičnog zakona, jer se ovim odredbama, po njegovom mišljenju, ugrožava pravo na tzv. slobodno roditeljstvo. Smatra, takođe, da se osporenim odredbama krši ustavno pravo muškarca da slobodno odlučuje o rađanju djece, te da se muškarac, iz bračne ili, pravno relevantne, vanbračne zajednice, dovodi u neravnopravan položaj u odnosu na ženu, koja za razliku od njega može da odlučuje o rađanju djece. Ovakvo propisivanje je, po mišljenju davaoca inicijative, suprotno i Zakonu o ravnopravnosti polova („Službeni glasnik Bosne i Hercegovine“ broj 32/10) i Zakonu o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik Bosne i Hercegovine“ broj 59/09), te članu 3. Evropske konvencije o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda. Pored navedenog, ove odredbe smatra naročito diskriminatorskim jer i muškarci kao i žene, uključujući i one u braku, po njegovom mišljenju, mogu biti žrtve silovanja ili nekog drugog delikta iz grupe krivičnih djela protiv polnog integriteta. Davalac inicijative navodi da se isti razlozi o neustavnosti osporenog člana 5. Zakona odnose i na neustavnost osporenog člana 6. stav 1. ovog zakona a osporeni član 10. stav 1. tač. b) i v), je, po njegovom mišljenju, suprotan članu 11. stav 1. Ustava Republike Srpske, jer omogućava prekidanje trudnoće do samog rođenja djeteta.U vezi s tim navodi se da su ove odredbe Zakona neustavne i zbog toga što prema članu 1. Protokola 13. Evropske konvencije o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda, život od desete gestacijske nedjelje nije moguće prekinuti prekidom trudnoće, niti na bilo koji drugi način. Nadalje, inicijativom se ukazuje i na „negativne efekte ovakvog zakonskog rješenja“, te „razlike postojećeg stanja i stanja u razvijenim evropskim zemljama sa najvišim stepenom zaštite ljudskih prava“, zbog čega predlaže utvrđivanje neustavnosti i nezakonitost osporenih odredaba. U pogledu ocjenjivanja osporenog člana 11. stav 1. tačka v) Zakona, davalac inicijative je mišljenja da je nezakonito da prvostepena i drugostepena komisija donosi konstitutivnu odluku prilikom utvrđivanja da je do začeća došlo izvršenjem krivičnog djela, jer je krivično djelo pravna činjenica i njegovo postojanje ili nepostojanje može da utvrdi samo nadležni sud. Osporeni stav 1. tačka b) ovog člana Zakona, davalac inicijative smatra suprotnim članu 10. Ustava jer, kako navodi, ovom zakonskom odredbom osobe sa invaliditetom se dovode u neravnopravan položaj, suprotno zabrani iz člana 5. stav 2. i člana 7. stav 1. Konvencije o pravima osoba sa invaliditetom, a na neravnopravnost ukazuje i konstatacijom da, na osnovu osporenih zakonskih odredaba djeca određenih tjelesnih karakteristika, kao što je hendikep, uživaju manji obim zaštite po Zakonu od druge djece, odnosno imaju manje šanse da se rode i da prežive.  

 

            U odgovoru koji je Ustavnom sudu dostavila Narodna skupština Republike Srpske, pored ostalog, navedeno je da osporeni članovi Zakona o uslovima i postupku za prekid trudnoće nisu suprotni Ustavu, odnosno Ustavom zajemčenoj zaštiti porodice i slobode pojedinca. Takođe, u odgovoru je navedeno da se žene nikako ne mogu dovesti u situaciju da u neslobodi ličnosti i volje rađaju, odgajaju i vaspitavaju svoju djecu, te da je majčinstvo, kao neodvojivi dio i pretpostavka porodičnog života, u funkciji slobodnog planiranja porodice. Posebno naglašavajući načelno stanovište Evropske komisije za ljudska prava o pravu žene na fizički i mentalni integritet tako da zaštita tog prava ne ograničava uživanje prava zaštite nerođenog djeteta, odnosno prava fetusa, ukazuje se na potrebu da se ova prava i interesi moraju odvagati na razuman način. S tim u vezi navedeno je da je realno postaviti pitanje da li može treće lice, odnosno biološki otac, u ime potpuno poslovno sposobne osobe/trudnice, faktički donijeti odluku, te je, davanjem ili nedavanjem svog pristanka na pobačaj, primorati na rađanje, kao i to da li se, na ovaj način, takva osoba dovodi u diskriminirajući položaj i ograničavaju njena lična prava. Na kraju se ističe da namjeran pobačaj ne bi smio ni sa čije strane da bude sprečavan, ali da je neophodno ukazati na opasnosti koje on nosi sa sobom. Na osnovu navedenog predloženo je da se inicijativa ne prihvati.

             Osporenim članovima Zakona o uslovima i postupku za prekid trudnoće („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 34/08) propisano je: da prekid trudnoće predstavlja medicinsku intervenciju kojom se namjerno ili vještački prekida trudnoća (član 1 stav 2); da se prekid trudnoće vrši po zahtjevu trudne žene i da maloljetna trudnica starija od šesnaest godina, koja ima poslovnu sposobnost, može i sama da podnese zahtjev za prekid trudnoće (član 5 st.1. i 3); da se žena koja želi da prekine trudnoću obraća pisanim zahtjevom specijalisti ginekologije i akušerstva odgovarajuće zdravstvene ustanove (član 6. stav 1); da postojanje uslova za prekid trudnoće od navršene desete gestacijske nedjelje trudnoće do navršene dvadesete gestacijske nedjelje trudnoće utvrđuje prvostepena i drugostepena komisija za prekid trudnoće odgovarajuće zdravstvene ustanove a poslije dvadesete gestacijske nedjelje trudnoće – etički odbor zdravstvene ustanove (član 10. stav 1. tač. b) i v) i da se prekid trudnoće može izvršiti do navršene desete gestacijske nedjelje trudnoće, a izuzetno, prekid trudnoće se može izvršiti i poslije navršene desete gestacijske nedjelje trudnoće kada se na osnovu naučno-medicinskog saznanja može očekivati da će se dijete roditi sa teškim tjelesnim ili duševnim nedostacima i kada je do začeća došlo izvršenjem krivičnog djela (član 11. stav 1. tač. b) i v).

 

              U postupku ocjenjivanja ustavnosti osporenih odredaba Zakona o uslovima i postupku za prekid trudnoće, Sud je imao u vidu da Ustav Republike Srpske utvrđuje: građani Republike su ravnopravni u slobodama, pravima i dužnostima, jednaki su pred zakonom i uživaju istu pravnu zaštitu bez obzira na rasu, pol, jezik, nacionalnu pripadnost, vjeroispovijest, socijalno porijeklo, rođenje, obrazovanje, imovno stanje, političko i drugo uvjerenje, društveni položaj ili drugo lično svojstvo (član 10.); porodica, majka i dijete imaju posebnu zaštitu, brak i odnosi u braku i porodici uređuju se zakonom i pravo je čovjeka da slobodno odlučuje o rađanju djece (član 36. st.1., 2. i 3).

              Imajući u vidu navedene ustavne principe Sud je ocijenio da su osporenim odredbama Zakona o uslovima i postupku za prekid trudnoće, saglasno Ustavu Republike Srpske uređeni uslovi i postupak za prekid trudnoće kao medicinske intervencije, te postupak ostvarivanja Ustavom zagarantovanog prava žene da odluči li će roditi dijete ili izvršiti prekid trudnoće.Takođe, Sud je, na osnovu Ustavom Republike Srpske predviđenog prava čovjeka da slobodno odlučuje o rađanju djece i da planira porodicu prema svojim sklonostima, željama i mogućnostima, ocijenio da pravo na prekid trudnoće predstavlja isključivo subjektivno pravo žene da spriječi rađanje. U vezi s tim Sud je ocijenio neosnovanim navode davaoca inicijative da se osporenim odredbama Zakona o uslovima i postupku za prekid trudnoće povređuju prava garantovana Evropskom konvencijom o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda, jer ne postoji zajednički evropski standard o tome kako pravo treba da se bavi pitanjem prekida trudnoće. Naime, državama članicama je ostavljeno diskreciono pravo da usvoje legislativu koja se tiče zaštite nerođenog djeteta, s obzirom na to da u Evropi ne postoji konsenzus o naučnoj i pravnoj definiciji početka života. S obzirom na navedeno Sud je ocijenio da je zakonodavac, u skladu sa moralnim i pravnim principom slobode izbora pojedinca, privatnosti i samoopredjeljenja, osporenim odredbama dao pravo ženi da namjerno prekine neželjenu trudnoću i nije tražio da potencijalni otac učestvuje u odluci o prekidu trudnoće. Pored toga, propisivanjem kao u osporenim zakonskim odredbama da postojanje uslova za prekid trudnoće od navršene desete gestacijske nedjelje trudnoće do navršene dvadesete gestacijske nedjelje trudnoće utvrđuju prvostepena i drugostepena komisija za prekid trudnoće odgovarajuće zdravstvene ustanove a poslije dvadesete gestacijske nedjelje trudnoće – etički odbor zdravstvene ustanove i da se prekid trudnoće može izvršiti do navršene desete gestacijske nedjelje trudnoće, a izuzetno prekid trudnoće može izvršiti i poslije navršene desete gestacijske nedjelje trudnoće kada se na osnovu naučno-medicinskog saznanja može očekivati da će se dijete roditi sa teškim tjelesnim ili duševnim nedostacima i kada je do začeća došlo izvršenjem krivičnog djela, po ocjeni Suda, zakonodavac nije prekoračio ustavno ovlašćenje da uređuje sistem u oblasti zaštite majke i djeteta. Ovakvim propisivanjem nije povrijeđen ni princip jednakosti iz člana 10. Ustava, jer se radi o izuzetnim slučajevima u kojima se postupa po pravilima ljekarske etike i što bi se propuštanjem da se obezbijedi pravo na abortus, u takvim okolnostima, ugrozilo pravo žene da kontroliše svoj život i tjelesni i moralni integritet. Pored toga, propisivanjem da sam zahtjev trudnice nije dovoljan osnov za prekid trudnoće od navršene desete gestacijske nedjelje, po ocjeni Suda, pokazuje brigu zakonodavca da dozvoli samo one prekide trudnoće koji pokazuju poštovanje za život i u granicama je ustavne garancije o neprikosnovenosti života čovjeka (član 11. stav 1. Ustava).

 

             U pogledu navoda davaoca inicijative da osporene odredabe Zakona o uslovima i postupku za prekid trudnoće nisu u saglasnosti sa sa pojedinim odredbama Zakona o zdravstvenoj zaštiti („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 106/09), Porodičnog zakona („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 54/02 i 41/08), Zakona o ravnopravnosti polova Zakonom o ravnopravnosti polova u Bosni i Hercegovini – Prečišćeni tekst („Službeni glasnik Bosne i Hercegovine“ broj 32/10) i Zakona o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik Bosne i Hercegovine“ broj 59/09), Sud je ocijenio da, u smislu člana 115. Ustava, nije u njegovoj nadležnosti da ocjenjuje međusobnu usklađenost propisa iste pravne snage, odnosno ustavnost zakona koje je usvojila Narodna skupština Republike Srpske u odnosu na zakone Bosne i Hercegovine.

 

             Na osnovu izloženog Sud je odlučio kao u izreci ovog rješenja.

 

Ovo rješenje Ustavni sud je donio u sastavu: predsjednik Suda Džerard Selman i sudije: Milenko Arapović, Vojin Bojanić, Amor Bukić, Zoran Lipovac, prof. dr Duško Medić, prof. dr Marko Rajčević, prof. dr Snežana Savić i Avdo Špiljak.

 

Broj: U-14/11                                                                                    PREDSJEDNIK  

11. septembar  2012. godine                                                       USTAVNOG SUDA