Ustavni sud Republike Srpske, na osnovu člana 115. Ustava Republike Srpske i  člana 60. stav 1. tačka a) Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 104/11 i 92/12), na sjednici održanoj 24. juna 2015. godine, d o n i o    j e

O D L U K U

Utvrđuje se da član 2. Odluke o stipendiranju učenika i studenata u opštini Čelinac („Službeni glasnik opštine Čelinac“ broj 9/13) nije u saglasnosti sa Ustavom Republike Srpske.

O b r a z l o ž e nj e

     Goran Spasojević iz Čelinca dao je Ustavnom sudu Republike Srpske inicijativu za pokretanje postupka za ocjenjivanje ustavnosti člana 2. Odluke o stipendiranju učenika i studenata u opštini Čelinac („Službeni glasnik opštine Čelinac“ broj 9/13), koju je donijela Skupština Opštine Čelinac. U inicijativi se ističe da osporena odredba nije u skladu sa članom 10. Ustava Republike Srpske jer, između ostalog, propisuje da pravo na dodjelu stipendija iz Budžeta Opštine Čelinac imaju redovni studenti prvog ciklusa studija i učenici koji pohađaju državni fakultet ili srednju školu, dok propušta da isto pravo prizna studentima i učenicima privatnih fakulteta i srednjih škola, zbog čega su isti neravnopravno tretirani. S obzirom na navedeno, davalac inicijative predlaže da Sud, nakon provedenog postupka, utvrdi da navedena odredba ove odluke nije u saglasnosti sa Ustavom.

Razmatrajući datu inicijativu Sud je rješenjem od 28. maja 2014. godine pokrenuo postupak za ocjenjivanje ustavnosti člana 2. Odluke o stipendiranju učenika i studenata u opštini Čelinac („Službeni glasnik opštine Čelinac“ broj 9/13).

U odgovoru koji je dostavio Sudu predsjednik Skupštine Opštine Čelinac ističe stanovište da Skupština Opštine ima potpunu slobodu pri određivanju uslova stipendiranja učenika i studenata, s obzirom na to da relevantni zakoni ne propisuju obavezu jedinice lokalane samouprave da dodjeljuje stipendije. Odgovorom se ne negira različitost u dostupnosti opštinskih stipendija učenicima i studentima državnih u odnosu na učenike i studente privatnih srednjih škola i fakulteta, ali se iznosi argument da bi i propisivanje kriterijuma drugačijih od onih sadržanih u Odluci rezultiralo istim efektom u pogledu ravnopravnosti potencijalnih stipendista. Navodi se, takođe, da je postupak dodjele stipendija, u skladu sa osporenom Odlukom, već završen, te se, s obzirom na sveukupnost izloženog, predlaže da Sud ne prihvati inicijativu.

     Odluka o stipendiranju učenika i studenata u opštini Čelinac („Službeni glasnik opštine Čelinac“ broj 9/13) donesena je na osnovu člana 30. Zakona o lokalnoj samoupravi („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 101/04, 42/05 i 118/05) i  člana 32. Statuta Opštine Čelinac („Službeni glasnik opštine Čelinac“ br. 1/06, 4/12 i 1/13).

Osporenim članom 2. ovog opšteg akta propisano je da pravo na dodjelu stipendija iz Budžeta Opštine Čelinac imaju redovni studenti prvog ciklusa studija i učenici koji pohađaju državni fakultet ili srednju školu na području BiH i Srbije, a koji imaju stalno mjesto prebivališta na području opštine Čelinac najmanje jednu godinu i državljanstvo RS-BiH.

Sud je konstatovao da je stupanjem na snagu novog Statuta Opštine Čelinac broj 01-022-1/14 ("Službeni glasnik Opštine Čelinac“ broj 3/14) prestao da važi jedan od osnova za donošenje osporene odluke – Statut Opštine Čelinac ("Službeni glasnik Opštine Čelinac“ br. 1/06, 4/12 i 1/13), kao i da ova činjenica nije od uticaja na odlučivanje u konkretnoj ustavnopravnoj stvari.

Sud je, pored ovoga, konstatovao da završetak postupka dodjele stipendija na osnovu osporene odluke nije od ustavnopravne važnosti jer ne znači iscrpljivanje dejstva Odluke, a zbog pravnih posljedica koje nastavljaju da proizlaze iz uzajamnog odnosa stipendiste i stipenditora.

U postupku ocjene ustavnosti osporenog člana 2. Odluke Sud je uzeo u obzir ustavne garancije kojima je utvrđeno da su građani ravnopravni u slobodama, pravima i dužnostima, jednaki pred zakonom i uživaju istu pravnu zaštitu bez obzira na rasu, pol, jezik, nacionalnu pripadnost, vjeroispovijest, socijalno porijeklo, rođenje, obrazovanje, imovno stanje, političko i drugo uvjerenje, društveni položaj ili drugo lično svojstvo (član 10), kao i da svako ima pravo na školovanje pod jednakim uslovima, odnosno da je svakome pod jednakim uslovima dostupno srednjoškolsko i visokoškolsko obrazovanje, te da građani mogu osnivati privatne škole u skladu sa zakonom (član 38. st.1, 3, 5). Pored ovoga, Sud je imao u vidu tačku 12. Amandmana XXXII na Ustav, kojim je zamjenjen član 68. Ustava Republike Srpske, a prema kojem Republika uređuje i obezbjeđuje, između ostalog, obrazovanje, kao i načelo ustavnosti i zakonitosti iz člana 108. Ustava, prema kojem zakoni, statuti, drugi propisi i opšti akti moraju biti u saglasnosti sa Ustavom, a propisi i opšti akti moraju biti u saglasnosti sa zakonom.

     Razmatrajući navode iz inicijative u kontekstu ustavnih odredaba, Sud je ocijenio da propisivanje iz osporenog člana 2. Odluke o stipendiranju učenika i studenata u opštini Čelinac („Službeni glasnik opštine Čelinac“ broj 9/13) nije saglasno garancijama uživanja ljudskih prava utvrđenih odredbom člana 38. Ustava. Pravo na obrazovanje pod jednakim uslovima, odnosno pristup srednjoškolskom i visokoškolskom obrazovanju pod jednakim uslovima, utvrđeni su kao ljudska prava neposredno Ustavom Republike Srpske, dok ustavni princip jednakosti podrazumijeva izjednačenost u pravima i slobodama onih građana koji se, sa aspekta udovoljavanja određenim istim kriterijumima, mogu svrstati u zajedničku kategoriju, te koji se, pritom, nalaze u istim pravnim situacijama. Prema ocjeni Suda, ustavne garancije iz člana 38. st 1. i 3. Ustava, posmatrane u kontekstu načela iz člana 10. Ustava, podrazumijevaju izjednačavanje, između ostalog, i potencijalnih stipendista i to po osnovu koji nije u neposrednoj vezi sa njihovim ličnim sposobnostima. Sistem stipendiranja učenika i studenata ima funkciju da putem finansijske pomoći iz javnih sredstava, efektivno potpomogne realizaciju pomenutih ustavnih načela. S obzirom na to da Ustav ne poznaje izuzetke od zajemčene dostupnosti srednjoškolskog i visokoškolskog obrazovanja, Sud je ocijenio da je donosilac osporenog akta, uskraćujući pravo na dodjelu stipendija studentima, odnosno učenicima, privatnih visokoškolskih i srednjoškolskih ustanova ograničila efikasnu jednakost u pristupu obrazovanju.

     Imajući u vidu izloženo Sud je utvrdio da je, uslovljavajući dodjelu stipendija oblikom vlasništva nad visokoškolskom, odnosno srednjoškolskom ustanovom koju potencijalni stipendista pohađa, te dajući ovom kriterijumu prioritetni, odlučujući i eliminatorni značaj, Skupština Opštine Čelinac  ustanovila ustavnopravno neprihvataljivu razliku u dostupnosti srednjoškolskog i visokoškolskog obrazovanja zbog čega je član 2. Odluke o stipendiranju učenika i studenata u opštini Čelinac („Službeni glasnik opštine Čelinac“ broj 9/13) u suprotnosti sa članovima 10. i 38. st. 1. i 3. Ustava. Činjenica neusaglašenosti osporenog člana 2. Odluke sa Ustavom čini ovu Odluku neustavnom i sa stanovišta zahtjeva iz člana 108. Ustava.    

        Na osnovu izloženog odlučeno je kao u izreci ove odluke.

       Ovu odluku Ustavni sud je donio u sastavu: predsjednik Suda Džerard Selman i sudije: Milenko Arapović, Vojin Bojanić, Amor Bukić, Zlatko Kulenović, prof. dr Duško Medić, prof. dr Marko Rajčević i akademik prof. dr Snežana Savić. 

     SUDIJA IZVJESTILAC                                                                    PREDSJEDNIK                                                                                                                                              USTAVNOG SUDA

     Prof. dr Marko Rajčević                                                                   Džerard Selman

Broj: U-35/14

24. jun 2015. godine