Ustavni sud Republike Srpske, na osnovu člana 115. Ustava Republike Srpske i člana 60. stav 1. tačka d) Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 104/11 i 92/12), na sjednici održanoj 22. februara 2017. godine, d o n i o  j e

O D L U K U

 Odbija se prijedlog za utvrđivanje neustavnosti člana 75. stav 4, člana 87. stav 2, člana 89, člana 112. stav 5, člana 123. st. 2, 3. i 4, člana 124. stav 1, člana 132. stav 1. t. 2, 4. i 5, te članova 133, 134, 135. i 194. Zakona o radu („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 1/16).   

O b r a z l o ž e nj e

Kompanija "Boksit" a.d. Milići, koju zastupa predsjednik mr Rajko Dukić, podnijela je Ustavnom sudu Republike Srpske prijedlog za ocjenjivanje ustavnosti člana 75. stav 4, člana 87. stav 2, člana 89, člana 112. stav 5, člana 123. st. 2, 3. i 4, člana 124. stav 1, člana 132. stav 1. t. 2, 4. i 5, te članova 133, 134, 135. i 194. Zakona o radu („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 1/16). Pomenute zakonske odredbe, kojima je regulisan dnevni odmor u toku radnog vremena, regres za korišćenje godišnjeg odmora, plaćeno odsutvo, naknada plate za vrijeme porodiljskog odsustva, te utvrđeni elementi za određivanje osnovne plate, njeno uvećanje, i druga primanja po osnovu rada i otpremnina u slučaju prestanka radnog odnosa, podnosilac prijedloga osporava u odnosu na Preambulu Ustava Republike Srpske i odredbe člana 5. stav 1. al. 4. i 5, član 39. stav 5, člana 40, člana 43. stav 2, te čl. 50. i 108. stav 1. Ustava. Po mišljenju podnosioca prijedloga, plaćeni odmor u toku rada, regres za korišćenje godišnjeg odmora i plaćeno odsustvo treba regulisati ugovorom o radu, odnosno kolektivnim ugovorom uz uvažavanje pravila tržišne ekonomije, a ne predmetnim zakonom, te da zakonodavac može u određenim slučajevima regulisati pitanje odsustva sa rada, ali isključivo kao neplaćeno odsustvo. Pored toga, ukazujući na član 121. stav 3. Zakona, smatra da treba precizirati osporeno zakonsko rješenje iz člana 112. stav 5. ovog zakona tako što će se odrediti da li je u pitanju neto ili bruto plata, jer posljedica toga može biti refundacija neto umjesto bruto plate radnika. Imajući u vidu princip tržišne privrede, mišljenja je da Vlada Republike Srpske ne može određivati najnižu cijenu rada, te da je regulisanje uvećanja plate po osnovu radnog staža, s obizirom na to da prilikom zapošljavanja radnika sa 30 godina radnog staža nije izvjesno da li je isti ostvaren u struci ili ne, takođe, suprotno principu tržišne privrede. Nadalje, smatra da troškove prevoza i toplog obroka treba da finansira radnik iz ostvarene plate, da otpremnina ne spada u primanja po osnovu rada, da poslodavac, ako radniku isplati otpremninu zbog prestanka rada, plaća tog radnika po istom osnovu dva puta, i to u vidu doprinosa za zapošljavanje, jer radnik za vrijeme privremene nezaposlenosti može ostvariti pravo na materijalno obezbjeđenje kod Zavoda za zapošljavanje, i u vidu pomenute otpremnine, predviđene ovim zakonom, te da jubilarnu nagradu mogu ugovoriti isključivo radnik i poslodavac; dok je regulisanje pomoći radniku prejudicirano. S tim u vezi podnosilac prijedloga ističe da po navedenim osnovima izdvaja znatno veći iznos sredstava za bruto platu po zaposlenom radniku na mjesečnom nivou. Predlaže da Sud utvrdi da osporene zakonske odredbe nisu u saglasnosti sa Ustavom Republike Srpske.      

Narodna skupština Republike Srpske nije dostavila odgovor na navode iz prijedloga.

Osporenom odredbom člana 75. stav 4. Zakona o radu („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 1/16) propisano je da se vrijeme odmora iz st. 1. do 3. ovog člana uračunava u radno vrijeme.

Osporenom odredbom člana 87. stav 2. ovog zakona propisano je da radnik ostvaruje pravo na regres za korišćenje godišnjeg odmora u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom.

Osporenim članom 89. Zakona propisano je da radnik ima pravo da uz naknadu plate odsustvuje s posla u sljedećim slučajevima: stupanja u brak, rođenja djeteta, dobrovoljnog davanja krvi, teže bolesti ili smrti člana porodice i u drugim slučajevima određenim opštim aktom i ugovorom o radu (stav 1), da plaćeno odsustvo iz stava 1. ovog člana ne može biti duže od pet radnih dana u toku jedne kalendarske godine, osim u slučaju smrti člana porodice, ukoliko se zakonom, opštim aktom ili ugovorom o radu ne odredi drugačije (stav 2), da radnik, u slučaju potrebe, može u toku kalendarske godine koristiti plaćeno odsustvo po više osnova (stav 3), da poslodavac može, na zahtjev radnika, odobriti plaćeno odsustvo duže od pet radnih dana u toku kalendarske godine u opravdanim slučajevima (stav 4), da je uz zahtjev za korišćenje plaćenog odsustva po svim osnovima potrebno priložiti odgovarajući dokaz o postojanju slučaja za koji se traži plaćeno odsustvo (stav 5) i da se članom porodice, u smislu stava 1. ovog člana, smatraju bračni i vanbračni supružnici, njihova djeca (bračna, vanbračna i usvojena), pastorčad, djeca uzeta pod starateljstvo i druga djeca bez roditelja uzeta na izdržavanje, majka, otac, očuh, maćeha, usvojilac, a djed i baba po majci i po ocu, braća i sestre, ako žive u zajedničkom domaćinstvu (stav 6).

Osporenom odredbom člana 112. stav 5. ovog zakona propisano je da se naknada plate iz stava 1. ovog člana ostvaruje na teret Javnog fonda za dječiju zaštitu Republike Srpske.

Osporenim odredbama člana 123. st. 2, 3. i 4. ovog zakona propisano je da su elementi za određivanje plate iz stava 1. ovog člana koeficijent složenosti posla i cijena rada, ukoliko zakonom i kolektivnim ugovorom nije drugačije određeno, te da ukoliko cijena rada za područje, oblast ili granu nije utvrđena aktima iz stava 2. ovog člana, cijenu rada odlukom utvrđuje Vlada Republike Srpske na prijedlog Ekonomsko-socijalnog savjeta Republike Srpske, a na osnovu zahtjeva zainteresovane strane, a ako Ekonomsko-socijalni savjet ne dostavi prijedlog odluke iz stava 3. ovog člana u roku od 15 dana od dana prijema zahtjeva zainteresovane strane, odluku o cijeni rada donosi Vlada Republike Srpske u narednom od 15 dana.  

Osporenom odredbom člana 124. stav 1. ovog zakona propisano je da se plata iz člana 123. ovog zakona uvećava 0,3% za svaku godinu radnog staža, ukoliko drugim zakonom, kolektivnim ugovorom ili ugovorom o radu nije drugačije određeno.

Osporenim odredbama člana 132. stav 1. tač. 2, 4. i 5. ovog zakona propisano je da poslodavac radniku isplaćuje naknadu troškova prevoza kod dolaska na posao i povratka s posla, ukoliko prevoz nije organizovan od strane poslodavca, troškove jednog toplog obroka za vrijeme jednog radnog dana, kao i u slučaju obavljanja prekovremenog rada dužeg od tri časa dnevno, ukoliko kod poslodavca nije organizovana ishrana radnika, i otpremninu prilikom odlaska radnika u penziju.

Osporenim članom 133. Zakona propisano je da radniku ili njegovoj porodici, u skladu sa opštim aktom i ugovorom o radu, pripada pomoć u slučaju: 1) smrti radnika, 2) smrti člana porodice, 3) teške invalidnosti i dugotrajne bolesti radnika i 4) u drugim slučajevima.

Osporenim članom 134. istog zakona propisano je da, ukoliko se kolektivnim ugovorom ne utvrdi uvećanje plate iz člana 124. stav 2, visina primanja iz člana 132. stav 1. i visina pomoći iz člana 133. ovog zakona, uvećanje plate, visinu pomoći i visinu primanja, odlukom utvrđuje Vlada Republike Srpske na prijedlog Ekonomsko-socijalnog savjeta Republike Srpske, a na osnovu zahtjeva jedne od učesnica tog koletivnog ugovora (stav 1), a ako Ekonomsko-socijalni savjet ne dostavi prijedlog odluke iz stava 1. ovog člana u roku od 15 dana od dana prijema zahtjeva jedne od učesnica ugovora, odluku iz stava 1. ovog člana donosi Vlada Republike Srpske u narednom roku od 15 dana (stav 2), te da se odluka Vlade Republike Srpske iz stava 1. ovog člana primjenjuje do zaključivanja kolektivnog ugovora kojim će ova pitanja biti regulisana (stav 3).  

Osporenom članom 135. ovog zakona propisano je da se radniku može isplatiti jubilarna nagrada za ostvareni staž kod poslodavca, u skladu sa kolektivnim ugovorom.

Osporenim članom 194. ovog zakona propisano je da je poslodavac dužan da radniku koji je zaključio ugovor o radu na neodređeno vrijeme, a kojem radni odnos prestaje otkazom ugovora o radu od strane poslodavca nakon najmanje dvije godine neprekidnog rada kod poslodavca, isplati otpremninu, osim ako mu radni odnos prestaje otkazom ugovora o radu u slučajevima iz člana 179. stav 1. t. 2. i 5. i stava 2. i 3. istog člana ovog zakona (stav 1), da se visina otpremnine iz stava 1. ovog člana utvrđuje opštim aktom i ugovorom o radu i zavisi od dužine rada radnika kod poslodavca, a iznosi najmanje u visini jedne trećine neto prosječne mjesečne plate radnika isplaćene u posljednja tri mjeseca prije prestanka ugovora o radu, za svaku navršenu godinu rada kod poslodavca (stav 2), da otpremnina iz stava 2. ovog člana ne može biti veća od šest prosječnih mjesečnih plata isplaćenih radniku u posljednja tri mjeseca prije prestanka ugovora o radu (stav 3), da se, izuzetno od stava 2. ovog člana, poslodavac i radnik mogu sporazumjeti da se radniku obezbijedi neki drugi vid naknade umjesto otpremnine (stav 4), da se pravo na otpremninu ili novčanu naknadu radnika u drugim slučajevima prestanka radnog odnosa utvrđuje opštim aktom i ugovorom o radu (stav 5), kao i da o načinu i rokovima isplate otpremnine poslodavac i radnik mogu zaključiti poseban sporazum (stav 6).                                                   

Odredbama Ustava Republike Srpske u odnosu na koje podnosilac prijedloga osporava navedene odredbe Zakona o radu utvrđeno je: da se ustavno uređenje Republike temelji, između ostalog, na vladavini prava i tržišnoj privredi (član 5. stav 1. al. 4. i 5), da svako po osnovu rada ima pravo na zaradu, u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom (član 39. stav 5), da zaposleni imaju pravo na ograničeno radno vrijeme, dnevni i sedmični odmor, plaćeni godišnji odmor i odsustva, u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom, pravo na zaštitu na radu, u skladu sa zakonom, te da omladina, žene i invalidi imaju posebnu zaštitu (član 40), da se jemči, pod uslovima utvrđenim zakonom, pravo na materijalno obezbjeđenje za vrijeme privremene nezaposlenosti (član 43. stav 2), da se ekonomsko i socijalno uređenje zasnivaju na ravnopravnosti svih oblika svojine i slobodnom privređivanju, samostalnosti preduzeća i drugih oblika privređivanja u sticanju i raspodjeli dobiti i slobodnom kretanju robe, rada i kapitala u Republici kao jedinstvenom privrednom prostoru (član 50) i da zakoni, statuti, drugi propisi i opšti akti moraju biti u saglasnosti sa Ustavom (član 108. stav 1).   

U postupku ocjenjivanja ustavnosti osporenih odredbi navedenog zakona, Sud je, pored citiranih ustavnih odredbi, imao u vidu da je Ustavom utvrđeno: da se slobode i prava ostvaruju, a dužnosti ispunjavaju neposredno na osnovu Ustava, osim kada je Ustavom predviđeno da se uslovi za ostvarivanje pojedinih od njih utvrđuju zakonom, te da se zakonom može propisati način ostvarivanja pojedinih prava i sloboda samo kada je to neophodno za njihovo ostvarivanje (član 49), kao i da Republika uređuje i obezbjeđuje, između ostalog, radne odnose, socijalno osiguranje i druge oblike socijalne zaštite (tačka 12. Amandmana XXXII na Ustav, kojim je zamijenjen član 68. Ustava). 

Polazeći od navedenih ustavnih odredbi Sud je ocijenio da su osporene odredbe člana 75. stav 4, člana 87. stav 2, člana 89, člana 112. stav 5, člana 123. st. 2, 3. i 4, člana 124. stav 1, člana 132. stav 1. t. 2, 4. i 5, te članova 133, 134, 135. i 194. Zakona o radu donesene saglasno ustavnim ovlašćenjima zakonodavca da uređuje sistem radnih odnosa, a u okviru toga definiše radno vrijeme, platu, naknade i druga primanja, kao i uslove i način njihovog obračuna, uključujući naknade troškova koje pripadaju zaposlenima u skladu sa kolektivnim ugovorom, opštim aktom i ugovorom o radu, među kojima su: uvećanje plate za svaku godinu radnog staža, regres za korišćenje godišnjeg odmora, prevoz na posao i sa posla, ishrana u toku rada, otpremnina, plata za vrijeme korišćenja porodiljskog odsustva, pomoć radniku u određenim slučajevima i jubilarna nagrada za ostvareni radni staž kod poslodavca. Naime, razmatrajući osporene odredbe Zakona Sud je ocijenio da su iste donesene saglasno odredbama čl. 39. stav 5, čl. 40, čl. 43. stav 2. Ustava, kojim se zaposlenima garantuje pravo na zaradu po osnovu rada, pravo na dnevni odmor, plaćeni odmor i odsustva, pomoć i socijalna sigurnost. Nadalje, osporenim propisivanjem, imajući u vidu da je radno angažovanje poseban ugovoreni odnos koji se zasniva između poslodavca i određenog lica, pri čemu je poslodavac potpuno slobodan prilikom opredjeljivanja sa kojim će licem zaključiti ugovor o radu kako u pogledu njegovog radnopravnog statusa, tako i u pogledu godina života, po ocjeni Suda, nisu narušena načela vladavine prava i tržišne privrede iz člana 5. stav 1. al. 4. i 5. Ustava Republike Srpske, niti se može dovesti u vezu sa članovima 50. i 108. stav 1. Ustava. Pored toga, s obzirom na to da je zakonodavac ovlašćen da utvrdi uslove i način ostvarivanja navedenih prava, Sud je ocijenio da je utvrđivanje konkretnih uslova i načina obračuna osnovne plate, cijene rada, te pripadajućih naknada i drugih primanja po osnovu rada, stvar zakonodavne politike koju Ustavni sud, saglasno odredbama člana 115. Ustava, nije nadležan da ocjenjuje. Prema istoj ustavnoj odredbi Sud nije nadležan da ocjenjuje osporene odredbe Zakona u odnosu na Preambulu Ustava Republike Srpske, kao sastavni dio Ustava, koja, prema svojoj sadržini, nema normativni, tj. obvezujući, već politički karakter.

Na osnovu izloženog odlučeno je kao u izreci ove odluke.

Ovu odluku Ustavni sud je donio u sastavu: predsjednik Suda mr Džerard Selman i sudije: Milenko Arapović, Vojin Bojanić, Amor Bukić, Zlatko Kulenović, prof. dr Duško Medić, Irena Mojović i akademik prof. dr Snežana Savić.