Ustavni sud Republike Srpske, na osnovu člana 115. Ustava Republike Srpske, člana 57. tačka a),  člana 60. stav 1. tačke d) i člana 61. stav 1. tačka b) Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 104/11 i 92/12), na sjednici održanoj 27. aprila 2016. godine, d o n i o  j e

O  D  L  U  K  U

Odbija se prijedlog za utvrđivanje neustavnosti člana 3. st. 1. i 3. i člana 40. stav 1. Zakona o Privrednoj komori Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 65/08).

Obustavlja se postupak za ocjenu ustavnosti i zakonitosti člana 2. i člana 12. Odluke o načinu obračuna, visini godišnje članarine, rokovima i načinu uplate broj 01-105-4/14 („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 12/14).

O b r a z l o ž e nj e

„Sladaboni“ d.o.o. Banja Luka, koje zastupa mr Goran Bubić, advokat iz Banjaluke, podnijelo je Ustavnom sudu Republike Srpske (u daljem tekstu: Sud) prijedlog za ocjenu ustavnosti člana 3. st. 1. i 3. i člana 40. stav 1. Zakona o Privrednoj komori Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 65/08), te ocjenu ustavnosti i zakonitosti čl. 2. i 12. Odluke o načinu obračuna, visini godišnje članarine, rokovima i načinu uplate broj 01-105-4/14 („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 12/14) od 12. februara 2014. godine, koju je donijela Skupština Privredne komore Republike Srpske, smatrajući da su osporeni opšti akti u nesaglasnosti sa članom 50. Ustava. U prijedlogu se, takođe, ističe da je osporeno zakonsko propisivanje u suprotnosti sa Amandmanom LVII na Ustav, članom 22. Međunarodnog pakta o građanskim i političkim pravima, članom 11. Evropske konvencije o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda (u daljem tekstu: Konvencija), kao i članom 1. Protokola 1. uz Konvenciju. Predlagač smatra da propisivanje obaveznog članstva u Privrednoj komori problematizuje garanciju mirnog uživanja imovine, te dovodi u pitanje zajemčeno pravo na slobodu udruživanja, koje podrazumijeva i pravo na nepridruživanje. Utvrđivanje obaveznog članstva za sve privredne subjekte, momentom upisa u sudski registar, predstavlja ograničenje prava na slobodu udruživanja, kao i da ovo ograničenje nije zasnovano na opravdanim razlozima, niti je proporcionalno legitimnim ciljevima. Osporavajući član 40. Zakona, ističe se njegova neusaglašenost sa Konvencijom zajemčenim pravom na sticanje i mirno uživanje imovine, a koje pravo je ograničeno restriktivnim propisivanjem Zakona, te proizvoljnošću u određivanju ekonomske snage iz člana 2. osporene odluke. Predlagač smatra da ne postoji jasno definisan način određivanja ekonomske snage pravnog lica, te, stoga, s obzirom na obaveznost članstva, njeno paušalno određivanje ima za rezultat proizvoljno miješanje u imovinu članova. Argumentaciju za osnovanost iznesenih  navoda predlagač nalazi i u određenim stavovima Evropskog suda za ljudska prava. Dalje se ističe da je član 12. Odluke suprotan članu 110. Ustava, jer propisuje retroaktivno dejstvo ovog opšteg akta.

U odgovoru na prijedlog koji je dostavila Narodna skupština Republike Srpske osporavaju se izneseni navodi i ističe da osporenim odredbama Zakona nisu povrijeđeni ustavni principi na koje ukazuje predlagač. Naglašava se da je Privredna komora institucija javnog prava čiji su članovi pravna lica, tj. privredni subjekti sa ovlašćenjima koji svoju djelatnost obavljaju po osnovu posebnih zakona. Ističe se da Komora, kao javnopravno lice, obavlja djelatnost koja je u opštem interesu, te su joj, stoga, Zakonom prenesena precizno određena javna ovlašćenja. Na osnovu navedenog zaključuje se da je predmetnim propisivanjem zakonodavac postupio u najboljem interesu, cijeneći razloge cjelishodnosti i opšteg interesa, kao i da nije u nadležnosti Ustavnog suda da cijeni da li je predmetno rješenje i najbolje za uređenje relevanih odnosa. 

U odgovoru koji je dostavila Privredna komora Republike Srpske navodi se da je Komora neprofitna, zakonom osnovana, javnopravna asocijacija privrednih subjekata koja, ne sprečavajući uključivanje svojih članova u druga udruženja, obezbjeđuje zaštitu njihovih interesa, što je u saglasnosti sa obavezom Republike da štiti i unapređuje uslove za privredni razvoj zemlje, dok je obaveznost članstva u Komori izraz potrebe obezbjeđenja kvaliteta usluga i funkcija Komore. Takođe se ističe da je osporena Odluka o načinu obračuna, visini godišnje članarine, rokovima i načinu uplate na zakonu zasnovana, da su je samostalno, putem Skupštine, donijeli članovi Komore koji, stoga, direktno odlučuju o visini i kriterijumima za određivanje članarine, zbog čega su neosnovani navodi o proizvoljnom miješanju Komore u imovinu članova. Potreba povratnog dejstva Odluke objašnjena je neophodnošću koordinacije sa aktivnostima članova, u kontekstu obaveze predaje završnih računa kao i obrade istih od strane Agencije za posredničke, informatičke i finansijske usluge, a s ciljem  dobijanja validnih podataka za obračun članarine.  

Osporenim odredbama Zakona o Privrednoj komori Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 65/08) propisano je da su članovi Komore: privredna društva, banke, osiguravajuća društva i druge finansijske organizacije koje obavljaju privrednu djelatnost u Republici Srpskoj, te da članstvo u Komori pravna lica iz stava 1. ovog člana stiču upisom osnivanja u sudski registar (član 3. st 1. i 3), dok se članarina koju plaćaju članovi Komore iz člana 3. stav 1. ovog zakona obračunava na osnovu ekonomske snage određenog člana Komore. Odluku o načinu obračuna, visini godišnje članarine, rokovima i načinu uplate donosi Skupština Komore, s tim da članarina za tekuću godinu ne može biti veća od 0,05 % ukupnog prihoda koji je član Komore ostvario u prethodnoj godini (član 40. stav 1).

Ocjenjujući ustavnost osporenih odredbi Zakona o Privrednoj komori Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 65/08) Sud je imao u vidu da je Ustavom Republike Srpske utvrđeno da se ekonomsko i socijalno uređenje, između ostalog, zasniva na samostalnosti preduzeća i drugih oblika privređivanja u sticanju i raspodjeli dobiti (član 50), te da je Amandmanom XXXII na Ustav Republike Srpske kojim je zamijenjen član 68. Ustava, u tački 6, pored drugog, utvrđeno da Republika uređuje i obezbjeđuje pravni položaj preduzeća i drugih organizacija, njihovih udruženja i komora.      

          Sud je, takođe, imao u vidu da je Zakonom o Privrednoj komori Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 65/08) propisano: da je Privredna komora Republike Srpske nevladina, samostalna, stručno-poslovna organizacija, nezavisna i neprofitna javnopravna asocijacija privrednih subjekata i privrednih asocijacija sa teritorije Republike Srpske (član 2); da članovi Komore mogu biti: poslovna i stručna udruženja, interesne asocijacije, naučnoistraživačke i obrazovne institucije, savezi, fondacije, preduzetnici, zemljoradničke zadruge i drugi subjekti koji obavljaju djelatnost od značaja za privredu, ako pokažu interes za članstvo u Komori, a u skladu sa Statutom Komore (član 3. stav 2); da se sredstva za rad Komore obezbjeđiju iz članarine, koju obavezno plaćaju članovi i iz naknada za obavljanje poslovnih usluga i drugih izvora (član 37); da registarski sudovi dostavljaju Komori rješenje o registraciji osnivanja, odnosno statusne promjene pravnog lica iz člana 3. stav 1. ovog zakona radi upisa, odnosno njihovog brisanja iz registra članova Komore (član 38. stav 1).

          Sud je uzeo u obzir da član 11. Konvencije, između ostalog, propisuje da svako ima pravo na slobodu mirnog okupljanja i slobodu udruživanja s drugima, kao i da se za vršenje ovih prava ne smiju postavljati nikakva ograničenja, osim onih koja su propisana zakonom i neophodna u demokratskom društvu u interesu nacionalne bezbjednosti ili javne bezbednosti, radi sprječavanja nereda ili kriminala, zaštite zdravlja ili morala, ili radi zaštite prava i sloboda drugih.

          Član 1. Protokola 1. uz Konvenciju garantuje da svako fizičko ili pravno lice ima pravo na neometano uživanje svoje imovine. Niko ne može biti lišen svoje imovine, osim u javnom interesu i pod uslovima predviđenim zakonom i opštim načelima međunarodnog prava. Prethodne odredbe, međutim, ni na koji način ne utiču na pravo države da primjenjuje takve zakone koje smatra potrebnim da bi nadzirala korišćenje imovine u skladu s opštim interesima ili da bi osigurala naplatu poreza ili drugih doprinosa ili kazni.

            Na osnovu izloženog Sud je ocijenio da je zakonodavac, propisujući kao osporenim članom 3. st. 1. i 3.  i članom 40. stav 1. Zakona o Privrednoj komori Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 65/08), ostao u okviru svojih ustavnih nadležnosti. Zakonodavac je, naime, s obzirom na to da Ustav ne sadrži ograničenja u ovom smislu, opredjeljujući se za javnopravni model komorskog sistema, obavezao Privrednu komoru na vršenje upravnih i drugih nadležnosti, zbog čega je, rukovodeći se razlozima cjelishodnosti, odredio i njene izvore finansiranja, kao i uslove organizovanja, a u skladu sa Amandmanom XXXII na Ustav kojim je zamijenjen član 68. Ustava. Predviđajući obavezno članstvo u Komori, zakonodavac nije povrijedio princip samostalnosti preduzeća i drugih oblika privređivanja u sticanju i raspodjeli dobiti iz člana 50. Ustava, kako tvrdi predlagač, jer je ograničavajući gornju granicu komorske članarine ukupnim godišnjim prihodom članova, konačni obračun, kao i određivanje metodologije plaćanja, povjerio Skupštini Komore. S obzirom na to da je Privredna komora javnopravna institucija, a ne udruženje koje nastaje i prestaje slobodnom voljom građana, Sud je utvrdio da obaveza zakonodavca, u smislu člana 11. Konvencije, podrazumijeva da isti ne sprečava članove Komore da se učlanjuju ili formiraju druge vrste udruženja. Imajući u vidu da osporene odredbe člana 3. st. 1. i 3. Zakona, ali ni Zakon u cjelini, ne sadrže ovakvu zabranu, Sud je ocijenio da su u kontekstu garancija iz člana 11. Konvencije, neosnovani navodi predlagača o povredi njegovog prava na slobodu udruživanja, što je u skladu sa principima iz Amandmana LVII na Ustav tač. 1-3, kojim je dopunjeno ustavno Poglavlje o ljudskim pravima i osnovnim slobodama.

Propisivanje članarine iz osporenog člana 40. stav 1. Zakona se ne može smatrati proizvoljnim, jer isti, uz uvažavanje javnopravnog interesa za djelatnost Komore, ali i različitih okolnosti obveznika, tj. njihove ekonomske snage, reguliše na način i u mjeri koja je neophodna da bi se zadovoljila svrha zbog koje je predmetno normiranje uvedeno. U skladu sa osporenim zakonom, Privredna komora je nadležna za vršenje javnih ovlašćenja i obavljanje poslova od opšteg interesa, a takvo ovlašćenje podrazumijeva, između ostalog, da Komora može da, na opšti i jasan način, propiše metodologiju obračuna članarine, kao i visinu, način i rokove njene uplate. Takođe, iz osporenog Zakona proizlazi da se članarine obračunavaju i naplaćuju za korišćenje konkretnih usluga Komore, odnosno za mogućnost pristupa uslugama od opšteg interesa, dok je način njihovog obračuna srazmjeran ekonomskoj snazi obveznika. Imajući u vidu da su osporene članarine na zakonu zasnovane, da su propisane u javnom interesu, te da, pritom, nije narušeno načelo proporcionalnosti između korišćenih sredstava i cilja kome se teži, Sud je utvrdio da predmetnim propisivanjem nisu povrijeđena ni prava zajemčena članom 1. Protokola 1. uz Konvenciju.

U pogledu ocjene ustavnosti i zakonitosti osporenih odredaba čl. 2. i 12. Odluke o načinu obračuna, visini godišnje članarine, rokovima i načinu uplate broj: 01-105-4/14 („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 12/14) Sud je utvrdio da su, u toku trajanja postupka pred ovim sudom, osporene odredbe Odluke prestale da važe stupanjem na snagu Odluke o načinu obračuna, visini godišnje članarine, rokovima i načinu uplate broj: 01-96-4/15 („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 14/15) od 17. februara 2015. godine.  Naime, članom 13. Odluke broj: 01-96-4/15 propisano je da njenim stupanjem na snagu prestaje da važi Odluka o načinu obračuna, visini godišnje članarine, rokovima i načinu uplate broj: 01-105-4/14, od 12. februara 2014. godine.  

Imajući u vidu da su osporene odredbe Odluke o načinu obračuna, visini godišnje članarine, rokovima i načinu uplate broj: 01-105-4/14, prestale da važe, Sud je, na osnovu člana 57. tačka a) Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 104/11 i 92/12) obustavio postupak po podnesenom prijedlogu, u dijelu koji se tiče ocjene ustavnosti i zakonitosti odredaba čl. 2. i 12. Odluke broj: 01-105-4/14, cijeneći da nije potrebno donijeti odluku zbog toga što nisu otklonjene posljedice neustavnosti, odnosno nezakonitosti.

Na osnovu izloženog odlučeno je kao u dispozitivu ove odluke.

Ovu odluku Ustavni sud je donio u sastavu: predsjednik Suda mr Džerard Selman i sudije: Milenko Arapović, Vojin Bojanić, Amor Bukić, Zlatko Kulenović, prof. dr Duško Medić, Irena Mojović, prof. dr Marko Rajčević i akademik prof. dr Snežana Savić.