Ustavni sud Republike Srpske, na osnovu člana 115. Ustava Republike Srpske, člana 37. stav 1. tačka g), člana 57. tačka a), člana 60. stav 1. tač. a) i b) i člana 61. stav 1. tač. b), g) i d) Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” br. 104/11 i 92/12), na sjednici održanoj 19. novembra 2014. godine, d o n i o j e
O D L U K U
Utvrđuje se da: član 67. tačka b) Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u oblasti medija i grafičke djelatnosti Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” broj 94/06); član 55. tačka b) Posebnog kolektivnog ugovora za oblast pravosuđa (“Službeni glasnik Republike Srpske” br. 115/06, 69/07, 18/08 i 63/08); član 18. tačka b) Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u organima uprave Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” br. 14/08, 25/08 i 116/08), nisu u saglasnosti sa Ustavom i Zakonom o radu.
Ne prihvata se inicijativa za ocjenjivanje ustavnosti i zakonitosti člana 56. Granskog kolektivnog ugovora finansijskih organizacija Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” broj 11/07).
Ne prihvata se inicijativa za ocjenjivanje ustavnosti i zakonitosti člana 47. tačka b) Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u oblasti zdravstva Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” br. 95/09 i 18/11).
Obustavlja se postupak za ocjenu ustavnosti i zakonitosti člana 79. Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u oblasti unutrašnjih poslova Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” br. 72/06 i 16/08).
O b r a z l o ž e nj e
Momčilo Glamočić iz Kneževa dao je Ustavnom sudu Republike Srpske inicijativu za pokretanje postupka za ocjenjivanje ustavnosti i zakonitosti: člana 67. stav (1) tačka b) Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u oblasti medija i grafičke djelatnosti Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” broj 94/06), koji su zaključili Sindikat medija i grafičara Republike Srpske i Udruženje poslodavaca grafičke i informativne djelatnosti, kinematografije, proizvodnje celuloze, papira i proizvoda od papira Republike Srpske; člana 47. stav 1. tačka b) Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u oblasti zdravstva Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” broj 95/09), koji su zaključili Sindikat zdravstva i socijalne zaštite Republike Srpske i Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske; člana 56. Granskog kolektivnog ugovora finansijskih organizacija Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” broj 11/07), koji su zaključili Sindikat finansijskih organizacija Republike Srpske i Udruženje poslodavaca bankarsko-finansijskih i osiguravajućih organizacija Republike Srpske; člana 55. stav 1. tačka b) Posebnog kolektivnog ugovora za oblast pravosuđa (“Službeni glasnik Republike Srpske” br. 115/06, 69/07, 18/08 i 63/08), koji su zaključili Sindikat pravosuđa Republike Srpske i Ministarstvo pravde Republike Srpske; člana 18. stav 1. tačka b) Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u organima uprave Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” br. 14/08, 25/08 i 116/08), koji su zaključili Sindikat uprave Republike Srpske i Ministarstvo uprave i lokalne samouprave Republike Srpske i člana 79. stav 1. Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u oblasti unutrašnjih poslova Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” br. 72/06 i 16/08), koji su zaključili Sindikat radnika unutrašnjih poslova Republike Srpske i Ministarstvo unutrašnjih poslova Republike Srpske. Iz sadržaja inicijative proizlazi da njen davalac smatra da osporene odredbe navedenih akata nemaju pravnog osnova u Zakonu o radu, a time ni u Ustavu Republike Srpske, odnosno da se podzakonskim aktom nije mogla propisati naknada plate predsjedniku ili povjereniku sindikata kod poslodavca koja nije propisana tim zakonom.
Razmatrajući datu inicijativu, Sud je rješenjem broj U-91/13 od 19. marta 2014. godine odlučio da pokrene postupak za ocjenu ustavnosti i zakonitosti člana 67. tačka b) Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u oblasti medija i grafičke djelatnosti Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” broj 94/06); člana 47. tačka b) Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u oblasti zdravstva Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” broj 95/09); člana 56. Granskog kolektivnog ugovora finansijskih organizacija Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” broj 11/07); člana 55. tačka b) Posebnog kolektivnog ugovora za oblast pravosuđa (“Službeni glasnik Republike Srpske” br. 115/06, 69/07, 18/08 i 63/08); člana 18. tačka b) Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u organima uprave Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” br. 14/08, 25/08 i 116/08) i člana 79. Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u oblasti unutrašnjih poslova Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” br. 72/06 i 16/08), jer smatra da postoje razlozi da se u postupku pred Sudom ocijeni da li su predmetne odredbe ovih ugovora u saglasnosti sa Ustavom Republike Srpske i Zakonom o radu («Službeni glasnik Republike Srpske» br. 38/00, 40/00, 47/02, 38/03 i 20/07).
Odgovore na rješenje o pokretanju postupka, na traženje Suda, dostavila su sledeća ministarstva i sindikalne organizacije Republike Srpske: Ministarstvo uprave i lokalne samouprave, Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite; Ministarstvo unutrašnjih poslova; Ministarstvo pravde, Sindikat radnika unutrašnjih poslova, Sindikat medija i grafičara; Sindikat finansijskih organizacija, Sindikat uprave, Sindikat pravosuđa, Sindikat zdravstva i socijalne zaštite, Udruženje poslodavaca grafičke i informativne djelatnosti, kinematografije, proizvodnje celuloze, papira i proizvoda od papira i Udruženje poslodavaca bankarsko-finansijskih i osiguravajućih organizacija. U odgovorima ministarstava je navedeno da osporeni članovi navedenih posebnih kolektivnih ugovora nisu u suprotnosti sa odredbama Zakona o radu, izuzev odgovora Ministarstva unutrašnjih poslova u kome je navedeno da, iako smatraju da osporeni član 69. Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u oblasti unutrašnjih poslova Republike Srpske nije u saglasnosti sa Zakonom o radu, sindikalnim povjerenicima pripada posebna novčana naknada za obavljanje sindikalnih aktivnosti koje ne obavljaju profesionalno, već dodatno, pored redovnih poslova. Sindikalne organizacije su u svojim odgovorima navele da smatraju da Ustavni sud traženu inicijativu treba da odbije kao neosnovanu, te da ne postoji nijedan osnov da se uskrati pravo za obe strane potpisnice ugovora da odrede uslove koje su jedan prema drugom prihvatili da ispune. Smatraju, takođe, da je to i svrha kolektivnog pregovaranja i kolektivnih ugovora, te da se postavlja pitanje zašto uopšte postoje ovi ugovori ako se njima ne mogu ugovarati veća, i druga prava radnika od onih koja su propisana Zakonom o radu. Različiti stavovi, u odnosu na prethodno navedene, sadrže odgovori Udruženja u kojima se navodi da su Posebni kolektivni ugovor za zaposlene u oblasti medija i grafičke djelatnosti Republike Srpske i Granski kolektivni ugovor finansijskih organizacija Republike Srpske doneseni, između ostalog, na osnovu čl. 3. i 65. Opšteg kolektivnog ugovora («Službeni glasnik Republike Srpske» broj 27/06), koji je Ustavni sud Republike Srpske, svojom Odlukom broj U-36/06 od 26. novembra 2006. godine, proglasio neustavnim i nezakonitim. Pored toga, Udruženje poslodavaca grafičke i informativne djelatnosti, kinematografije, proizvodnje celuloze, papira i proizvoda od papira, navode da sam pojam «posebnog kolektivnog ugovora» ne postoji u ovim propisima, zbog čega smatraju da je Poseban kolektivni ugovor za zaposlene u oblasti medija i grafičke djelatnosti Republike Srpske nevažeći, a to isto smatra i Udruženje poslodavaca bankarsko-finansijskih i osiguravajućih organizacija u pogledu važenja Granskog kolektivnog ugovora finansijskih organizacija, s tim da, po njihovom mišljenju, od dana objavljivanja navedene odluke Ustavnog suda ne postoji ni obaveza primjene ovog kolektivnog ugovora.
Osporenim odredbama: člana 67. tačka b) Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u oblasti medija i grafičke djelatnosti Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” broj 94/06), koji je pogrešno označen kao član 67. stav 1. tačka b), a koji ima samo jedan stav, pa je očigledno da se inicijativa odnosi na član 67. tačka b); člana 55. tačka b) Posebnog kolektivnog ugovora za oblast pravosuđa (“Službeni glasnik Republike Srpske” br.115/06, 69/07, 18/08 i 63/08) i člana 18. tačka b) Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u organima uprave Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” br. 14/08, 25/08 i 116/08), koji su takođe pogrešno označeni kao član 55. stav 1. tačka b) i član 18. stav 1. tačka b), a koji imaju samo jedan stav, te se očigledno inicijativa odnosi na član 55. tačka b) i član 18. tačka 6), u istovjetnom tekstu, propisano je da poslodavac obezbjeđuje sindikatu uslove za njegovo djelovanje, od kojih i naknadu plate u visini od 15% predsjedniku ili povjereniku sindikata kod poslodavca do 100 radnika, odnosno za svakih narednih 100 radnika još po 2,5% na osnovnu platu.
Osporenim odredbama člana 47. tačka b) Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u oblasti zdravstva Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” br. 95/09 i 18/11), koji je takođe pogrešno označen kao član 47. stav 1. tačka b), a koji ima samo jedan stav, zbog čega se inicijativa odnosi na član 47. tačka b), propisano je da poslodavac obezbjeđuje sindikatu uslove za njegovo djelovanje, od kojih i naknadu plate u visini od 15% predsjedniku većinskog reprezentativnog sindikata kod poslodavca do 100 radnika, odnosno za svakih narednih 100 radnika još po 2,5% na osnovnu platu.
Odredbom člana 56. Granskog kolektivnog ugovora finansijskih organizacija Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” broj 11/07), u poglavlju pod naslovom »Uslovi za rad sindikata», propisano je da poslodavac obezbjeđuje sindikatu uslove za njegovo djelovanje u skladu sa odredbama Zakona o radu i Opštim kolektivnim ugovorom.
Prema osporenim odredbama člana 79. Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u oblasti unutrašnjih poslova Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” br. 72/06 i 16/08), koji takođe ima samo jedan stav, pa je očigledno da se inicijativa odnosi na član 79, a ne na član 79. stav 1, kako to navodi podnosilac inicijative, Ministarstvo na svim nivoima organizovanja obezbjeđuje Sindikatu sledeće uslove za njegovo djelovanje: -korišćenje odgovarajućih prostorija i potrebne administrativno-tehničke usluge, -naknadu plate u visini od 20% regionalnom povjereniku i članu Republičkog odbora SRUP-a RS, od prosječno isplaćene plate u Ministarstvu za prethodni mjesec, - naknadu plate u visini od 10% povjereniku sindikalne podružnice, od prosječno isplaćene plate u Ministarstvu za prethodni mjesec, ako se za to stvore materijalne pretpostavke.
Ustavom Republike Srpske je utvrđeno da svako ima pravo na rad i slobodu rada i svako po osnovu rada ima pravo na zaradu, u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom (član 39. st. 1. i 5).
Zakonom o radu («Službeni glasnik Republike Srpske» br. 38/00, 40/00, 47/02, 38/03 i 20/07), u članu 128. propisano je da se kolektivnim ugovorom bliže određuju obim i način ostvarivanja prava i obaveza iz radnog odnosa, u skladu sa zakonom i drugim propisima, postupak kolektivnog ugovaranja, sastav i način rada tijela ovlašćenih za mirno rješavanje kolektivnih sporova između radnika i poslodavaca, međusobni odnosi učesnika u zaključivanju kolektivnih ugovora i druga pitanja od značaja za uređivanje odnosa između radnika i poslodavaca. Pored navedenog, ovim zakonom je propisano: da u skladu sa kolektivnim ugovorom, pravilnikom o radu i ugovorom o radu, radnik ima pravo na uvećanje plate po osnovu otežanih uslova rada, radnog staža, prekovremenog rada, rada noću, rada praznikom i drugim danima u koje se po zakonu ne radi (član 85); da radnik ima pravo na naknadu plate za vrijeme odsustvovanja sa rada u slučajevima predviđenim ovim zakonom, kolektivnim ugovorom, pravilnikom o radu i ugovorom o radu (član 86); da se kolektivnim ugovorom, pravilnikom o radu i ugovorom o radu bliže uređuju slučajevi i uslovi za ostvarivanje prava na naknadu plate, visina naknada, način isplate i druga pitanja u vezi sa ostvarivanjem prava radnika na naknadu plate (član 87. stav 1) i da naknada plate za vrijeme korišćenja godišnjeg odmora, državnog praznika, privremene spriječenosti za rad zbog povrede na radu ili profesionalne bolesti, kao i za vrijeme prekida rada zbog propusta poslodavca da preduzme odgovarajuće mijere zaštite na radu, iznosi u visini od 100% prosječne plate koju je radnik ostvario u odgovarajućem predhodnom periodu, ili od plate koju bi ostvario da je bio na radu (član 88. stav 1).
Imajući u vidu sadržinu navedenih ustavnih i zakonskih odredbi, Sud je ocijenio da se osporenim odredbama: člana 67. tačka b) Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u oblasti medija i grafičke djelatnosti Republike Srpske; člana 55. tačka b) Posebnog kolektivnog ugovora za oblast pravosuđa; člana 18. tačka b) Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u organima uprave Republike Srpske narušava ustavni princip obavezne saglasnosti opštih akata sa zakonom iz člana 108. Ustava Republike Srpske. Ovakvu ocjenu Sud zasniva na činjenici da propisano pravo na naknadu plate predsjedniku ili povjereniku sindikata nije u saglasnosti sa odredbama čl. 85, 86, 87. stav 1, 88. stav 1. i 128. Zakona o radu («Službeni glasnik Republike Srpske» br. 38/00, 40/00, 47/02, 38/03 i 20/07), odnosno čl. 92, 93, 94. stav 1, 95. stav 1. i 158. Zakona o radu – prečišćeni tekst («Službeni glasnik Republike Srpske» broj 55/07). Naime, propisivanjem prava na naknadu plate predsjedniku ili povjereniku sindikata na način kao u osporenim odredbama Kolektivnih ugovora, po ocjeni Suda je, posebnim kolektivnim ugovorima kao podzakonskim aktima, pored zakonom utvrđenih prava na naknadu i uvećanje plate radnika, određeno novo pravo na naknadu plate koje nije predviđeno zakonom. U vezi sa navedenim Sud je imao u vidu ovlašćenje iz člana 13. stav 2. Zakona o radu, kojim je propisano da se kolektivnim ugovorom mogu odrediti povoljnija prava od prava utvrđenih ovim zakonom, ako ovim zakonom nije izričito drugačije određeno. Po ocjeni Suda, to ne znači da se to može učiniti van okvira zakonom utvrđenih prava, što proizlazi i iz odredbe člana 128. Zakona o radu.
Imajući u vidu navedenu neusklađenost osporenih članova posebnih kolektivnih ugovora sa Zakonom o radu, Sud je ocijenio da navedene odredbe nisu u saglasnosti ni sa članom 108. stav 2. Ustava Republike Srpske, prema kome propisi i drugi opšti akti moraju biti u skladu sa zakonom.
Međutim, u postupku ocjenjivanja ustavnosti i zakonitosti člana 56. Granskog kolektivnog ugovora finansijskih organizacija Republike Srpske, kojim je propisano da poslodavac obezbjeđuje sindikatu uslove za njegovo djelovanje u skladu sa odredbama Zakona o radu i Opštim kolektivnim ugovorom, Sud je, takođe imajući u vidu sadržinu navedenih ustavnih i zakonskih odredbi, ocijenio da je osporeni član ovog kolektivnog ugovora u saglasnosti sa tim ustavnim i zakonskim odredbama, te da se inicijativa u ovom dijelu ne prihvata.
Takođe, Sud nije prihvatio inicijativu ni u dijelu kojim je traženo ocjenjivanje ustavnosti i zakonitosti člana 47. tačka b) Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u oblasti zdravstva Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” br. 95/09 i 18/11), jer je već odlučivao o njegovoj ustavnosti i zakonitosti i Odlukom broj U-75/13 od 24. septembra 2014. godine utvrdio da isti nije u saglasnosti sa Ustavom Republike Srpske i Zakonom o platama zaposlenih lica u javnim ustanovama u oblasti zdravstva Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” broj 11/09).
U odnosu na ocjenu ustavnosti i zakonitosti člana 79. Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u oblasti unutrašnjih poslova Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” br. 72/06 i 16/08), s obzirom na činjenicu da je stupanjem na snagu Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u oblasti unutrašnjih poslova Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” broj 93/14) isti prestao da važi, Sud je, u skladu sa članom 57. tačka a) Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske, odlučio da postupak obustavi.
U pogledu ostalih navoda učesnika osporenih kolektivnih ugovora, odnosno razloga zbog čega smatraju pojedine kolektivne ugovore nevažećim, te od kada po njihovom mišljenju ne postoji obaveza njihove primjene, Sud je ocijenio da, prema članu 115. Ustava Republike Srpske, predmetni navodi nisu od uticaja na ocjenu ustavnosti i zakonitosti osporenih akata.
Na osnovu izloženog Sud je odlučio kao u izreci ove odluke.
Ovu odluku Ustavni sud je donio u sastavu: predsjednik Suda Džerard Selman i sudije: Milenko Arapović, Vojin Bojanić, Amor Bukić, Zlatko Kulenović, prof. dr Duško Medić, prof. dr Marko Rajčević i akademik prof. dr Snežana Savić.
Broj: U-91/13 PREDSJEDNIK
19. novembra 2014. godine USTAVNOG SUDA
Džerard Selman