Ustavni sud Republike Srpske, na osnovu člana 115. Ustava Republike Srpske, člana 40. stav 5. i člana 60. stav 1. tač. a) i b) Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 104/11 i 92/12), na sjednici održanoj 25. oktobra 2017. godine,   d o n i o   j e

O D L U K U

         Utvrđuje se da član 59. Statuta Univerziteta u Banjoj Luci broj: 02/04-3.927-15/12 od 12. aprila 2012. godine nije u saglasnosti sa Ustavom Republike Srpske i Zakonom o visokom obrazovanju ("Službeni glasnik Republike Srpske" br. 73/10, 104/11, 84/12, 108/13, 44/15 i 90/16).

O b r a z l o ž e nj e

         Doc. dr Zorica Drljača i dr Dalibor O. Pejaković, advokati iz Banje Luke, dali su Ustavnom sudu Republike Srpske odvojene inicijative za pokretanje postupka za ocjenjivanje ustavnosti i zakonitosti člana 59. Statuta Univerziteta u Banjoj Luci broj: 02/04-3.927-15/12 od 12. aprila 2012. godine. Iz navedenih inicijativa proizlazi da osporena odredba Statuta nije u saglasnosti sa članovima 24. i 72. Zakona o visokom obrazovanju ("Službeni glasnik Republike Srpske" br. 73/10, 104/11, 84/12, 108/13 i 44/15), te članom 39. stav 3. Ustava Republike Srpske. S tim u  vezi davaoci inicijative citiraju navedene odredbe Zakona o visokom obrazovanju, kao i odredbe člana 147. ovog zakona, te zaključuju da je osporenom odredbom Statuta, prema kojoj se dekan imenuje na period od četiri godine, sa mogućnošću jednog reizbora, propisan ne samo dodatni posebni uslov koji bi neko lice trebalo da ispunjava da bi bilo izabrano za dekana visokoškolske ustanove, već istovremeno  i ograničenje za lica koja ispunjavaju posebne uslove određene Zakonom. Imajući u vidu da je osporenom odredbom Statuta pravo nekog lica da obavlja dužnost dekana ograničeno vremenski, iako to nije bila namjera zakonodavca, budući da  Zakonom  o visokom obrazovanju nije propisano da se dekan imenuje na period od četiri godine, sa mogućnošću jednog reizbora te da, određujući sadržinu statuta kao osnovnog opšteg akta visokoškolske ustanove nije ovlastio visokoškolsku ustanovu da statutom odredi period na koji se imenuje dekan, davaoci inicijative predlažu da Sud utvrdi da osporena odredba nije u saglasnosti sa navedenim zakonskim rješenjima. Uz to, davalac inicijative doc. dr Zorica Drljača smatra da osporeno propisivanje nije u saglasnosti ni sa članom 39. Ustava, kojim je utvrđeno da je svako slobodan u izboru zanimanja i zaposlenja  i pod jednakim uslovima mu je dostupno radno mjesto i funkcija. Pored navedenog davaoci inicijative, predlažu i  da Sud, do donošenja konačne odluke, obustavi  primjenu osporene odredbe Statuta. 

         Rješenjem broj U-90/16 od 30. novembra 2016. godine Sud je odlučio da o inicijativama vodi jedinstven postupak, pripajajući inicijativu broj U-100/16 prvoprispjeloj inicijativi U-90/16.             

           U odgovoru na inicijativu koji je dostavio Univerzitet u Banjoj Luci osporeni su navodi davalaca inicijative kao neosnovani te je, između ostalog, navedeno da  osporeni  Statut predstavlja najviši opšti pravni akt Univerziteta u Banjoj Luci, koji je usvojen od strane Senata, kao najvišeg akademskog tijela ovog univerziteta i to po proceduri propisanoj Zakonom o visokom obrazovanju ("Službeni glasnik Republike Srpske" br. 73/10, 104/11, 84/12, 108/13, 44/15 i 90/16), kao i da je Ministarstvo prosvjete i kulture Republike Srpske, u skladu sa članom 24. Zakona,  dalo saglasnost na ovaj akt. U odgovoru se, takođe, navodi da je, i statutima svih organizacionih jedinica Univerziteta u Banjoj Luci eksplicitno propisano ograničenje mandata dekana fakulteta/Akademije umjetnosti, te da iz sadržine člana 79. stav 9. Zakona o visokom obrazovanju proizlazi da visokoškolska ustanova, odnosno univerzitet ima ne samo pravo nego i obavezu da utvrdi mandat dekana kao rukovodnog organa i ograniči njegovo vremensko trajanje. Imajući u vidu da je i Ustavom Republike Srpske utvrđeno ograničenje mandata u organima zakonodavne i izvršne vlasti, donosilac akta smatra da i organizacija i rad visokoškolskih ustanova mora biti vođena istim ustavnim principima, dakle principom ograničenja mandata, vodeći računa o zagarantovanim načelima akademske slobode i akademske samouprave.

        Na osnovu člana 64. stav 2. alineja b) i člana 157. Zakona o visokom obrazovanju ("Službeni glasnik Republike Srpske" br. 73/10 i 104/11), Senat Univerziteta u Banjoj Luci je na sjednici održanoj 12. aprila  2012. godine donio Statut Univerziteta u Banjoj Luci pod poslovnim brojem 02/04-3.927-15/12. Statutom se bliže uređuju autonomija, prava i obaveze Univerziteta u Banjoj Luci (u daljem tekstu: Univerzitet) prema osnivaču i ovlašćenja u pravnom prometu; naziv, sjedište i djelatnost Univerziteta; zastupanje i predstavljanje Univerziteta; osnovi organizacije; organi i način rada; upravljanje i rukovođenje Univerzitetom; prava i obaveze fakulteta, akademija umjetnosti i instituta (organizacione jedinice) u pravnom prometu; obavljanje nastavno-naučno, naučno-istraživačkog, stručnog ili umjetničkog rada, postupak izbora u akademska zvanja; način ostvarivanja prava i obaveza osoblja i studenata; organizovanje osoblja i studenata; obezbjeđenje kvaliteta studijskih programa, nastave i uslova studiranja; javnost rada; evidencije i javne isprave; priznavanje stranih visokoškolskih isprava; kvalifikacija i perioda studiranja; finansiranje Univerziteta, kao i druga pitanja od značaja za rad Univerziteta (član 1. stav 1). Osporenim članom 59. Statuta propisano je da se dekan imenuje na period od četiri godine, sa mogućnošću jednog reizbora.

         U postupku razmatranja navoda iz inicijative Sud je imao u vidu tač. 5. i  12. Amandmana  XXXII na Ustav Republike Srpske, kojim je zamijenjen član 68. Ustava, prema kojim Republika uređuje i obezbjeđuje, između ostalog, ostvarivanje i zaštitu ljudskih prava i sloboda, te obrazovanje, radne odnose, kao i druge odnose od interesa za Republiku, u skladu sa Ustavom. Na osnovu navedenih ustavnih ovlašćenja, Zakonom o visokom obrazovanju uređuju se principi i ciljevi visokog obrazovanja u Republici Srpskoj, nivoi visokog obrazovanja, osnivanje, organizacija i rad visokoškolskih ustanova, obezbjeđenje kvaliteta u oblasti visokog obrazovanja, obrazovna djelatnost, prava i obaveze akademskog osoblja i studenata, tijela u oblasti visokog obrazovanja, postupak priznavanja stranih visokoškolskih isprava, finansiranje visokoškolskih ustanova, kao i druga pitanja od značaja za obavljanje djelatnosti visokog obrazovanja. Tako je članom 24. stav 1. ovog zakona propisano da je statut osnovni opšti akt visokoškolske ustanove kojim se uređuje: organizacija, organi i način rada, upravljanje i rukovođenje visokoškolskom ustanovom (tačka a), nazivi i vrsta studijskih programa (tačka b), obavljanje naučnoistraživačkog, stručnog ili umjetničkog rada (tačka v), postupak izbora u akademska zvanja (tačka g), način ostvarivanja prava i obaveza osoblja i studenata (tačka d), organizovanje osoblja i studenata (tačka đ) i evidencija (tačka e). Uz to, članom 24.  Zakona propisano je i da senat visokoškolske ustanove utvrđuje prijedlog statuta, uz prethodno pribavljeno mišljenje upravnog odbora (stav 2), da nakon utvrđivanja prijedloga statuta od strane senata, visokoškolska ustanova dostavlja prijedlog statuta sa mišljenjem upravnog odbora Ministarstvu radi dobijanja saglasnosti (stav 3), da ako Ministarstvo utvrdi neusklađenost statuta sa ovim zakonom i drugim zakonskim propisima, daje uputstva visokoškolskoj ustanovi o otklanjanju utvrđenih nedostataka (stav 4), da Ministarstvo daje saglasnost na prijedlog statuta visokoškolske ustanove u ime Vlade (stav 5), te  da senat usvaja statut nakon dobijene saglasnosti Ministarstva (stav 6). Pored toga, članom 28. st. 1. i 3. Zakona je propisano da Agencijom za akreditaciju rukovodi direktor, koji ima zamjenika, te da mandat direktora, odnosno zamjenika direktora traje pet godina i po isteku mandata mogu biti ponovo imenovani na istu funkciju na još jedan mandat. Pored toga,  prema članu 61. stav 1. Zakona organi univerziteta su: upravni odbor (tačka a), senat (tačka b) i rektor (tačka v), a prema stavu 2. ovog člana organi fakulteta, odnosno umjetničke akademije su: nastavno-naučno, odnosno nastavno-umjetničko vijeće (tačka a) i dekan (tačka b). Ovim zakonom je, i to članom 69. stav 5. propisano da se rektor univerziteta, odnosno direktor visoke škole bira na period od četiri godine sa mogućnošću jednog reizbora, a članom 72. da je organ rukovođenja fukulteta ili umjetničke akademije dekan, a organ rukovođenja naučnoistraživačkog instituta direktor (stav 1), da dekan, odnosno direktor predstavlja organizacionu jedinicu, odgovaran je za zakonitost rada i ima prava i obaveze u skladu sa zakonom i statutima univerziteta i organizacionih jedinica (stav 2), da za dekana organizacione jedinice može biti imenovan nastavnik u naučno-nastavnom zvanju koji je zaposlen sa punim radnim vremenom na tom univerzitetu i član je vijeća te organizacione jedinice (stav 3), da dekana imenuje i razrješava rektor, na prijedlog vijeća organizacione jedinice, po proceduri utvrđenoj statutom univerziteta (stav 5), da se postupak razrješenja dekana, te razlozi za smjenu prije isteka mandata, utvrđuju statutom univerziteta (stav 9), a članom 147. stav 6. da mandat organa visokoškolske ustanove, koji su izabrani prema propisima koji su važili do dana stupanja na snagu ovog zakona, traje do vremena isteka mandata na koji su birani.

          Polazeći od navedenih odredaba Ustava i Zakona o visokom obrazovanju, Sud je utvrdio da je Senat Univerziteta u Banjoj Luci, kao donosilac osporenog statuta, odredbom člana 59. ovog akta prekoračio ovlašćenja  iz člana 24. stav 1. Zakona o visokom obrazovanju. Ovakva ocjena proizlazi, prije svega, iz navedenih odredbi člana 24. stav 1. Zakona, kojim su utvrđena pitanja koja su predmet uređivanja statuta visokoškolske ustanove,  ali isto tako i iz odredbi člana 72. ovog zakona kojim su propisani uslovi  koje treba da ispunjava lice odnosno nastavnik u naučno-nastavnom zvanju da bi bio izabran za dekana koji je  organ rukovođenja fakultetom. Takođe, Sud je imao u vidu i da je navedenim zakonom propisano trajanje mandata ne samo rektora univerziteta, nego i direktora Agencije za akreditaciju odnosno da isti po isteku četvorogodišnjeg/petogodišnjeg mandata mogu biti ponovo birani još jedanput na istu funkciju. Imajući u vidu navedeno, kao i da  predmetni zakon ne uređuje pitanje trajanja i broja mandata dekana visokoškolske ustanove, odnosno da ne sadrži odredbe kojima se ovo pitanje uređuje, Sud je ocijenio da je donosilac akta, propisivanjem trajanja mandata dekana i s tim u vezi  ograničavajući mogućnost ponovnog izbora odnosno ograničavajući mogućnost da na tu funkciju jedno lice bude izabrano više od dva puta, na posredan način uveo dodatni uslov za izbor dekana visokoškolske ustanove, te na taj način statutom kao podzakonskim aktom pooštrio Zakonom propisane uslove za izbor dekana visokoškolske ustanove. S toga je, po ocjeni Suda,  donosilac osporenog akta prekoračio  ustavna i zakonska ovlašćenja kada je u članu 59. Statuta ograničio trajanje i broj mandata dekana, onosno kada je uredio pitanje čije je uređivanje saglasno odredbama iz tačke 12. Amandmana XXXII na Ustav Republike Srpske, kojim je zamijenjen član 68. Ustava, u nadležnosti zakonodavca, i kao takvo mora biti uređeno zakonom a ne podzakonskim aktom.

         Navodi davaoca inicijative koji se odnose na nesaglasnost osporene odredbe Statuta sa članom 39. stav 3.Ustava nisu, po ocjeni Suda, od uticaja u ovoj pravnoj stvari, budući da je donosilac akta osporenom odredbom Statuta uredio pitanje koje mora biti uređeno zakonom a ne podzakonskim aktom, a činjenica da osporena odredba Statuta nije u saglasnosti sa  Zakonom o visokom obrazovanju čini je neustavnom sa stanovišta člana 108. stav 2. Ustava, kojim je utvrđeno da propisi i drugi opšti akti moraju biti u saglasnosti sa zakonom.

           Uz to, Sud je ocijenio da ni navodi iz odgovora donosioca akta o razlozima kojim su se rukovodili prilikom osporenog propisivanja, odnosno da je ograničenog trajanja i mandat rektora kao i mandat u organima zakonodavne i izvršne vlasti u Republici te da analogno tome mora biti ograničenog trajanja i mandat dekana, nisu od uticaja na drugačije odlučivanje u ovom predmetu, budući da se radi o pitanju koje je, saglasno ranije pomenutoj odredbi Amandmana XXXII na Ustav Republike Srpske, u isključivoj nadležnosti zakonodavca odnosno zakonodavne politike u oblasti visokoškolskog obrazovanja.

        S obzirom na činjenicu da je meritorno odlučeno o ustavnosti i zakonitosti osporene odredbe navedenog statuta, Sud je ocijenio da je bespredmetno razmatranje zahtjeva davalaca inicijative za donošenje rješenja kojim će obustaviti primjenu iste.       

         Kako je u toku prethodnog postupka pravno stanje potpuno uređeno i prikupljeni podaci pružaju pouzdan osnov za odlučivanje, Sud je, u skladu sa članom 40. stav 5. Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske ("Službeni glasnik Republike Srpske" br. 104/11 i 92/12), o ustavnosti i zakonitosti osporene odredbe Statuta odlučio bez donošenja rješenja o pokretanju postupka.

         Na osnovu izloženog Sud je odlučio kao u izreci ove odluke.

        Ovu odluku Ustavni sud je donio u sastavu: predsjednik  Suda mr  Džerard Selman i sudije: Milenko Arapović, Vojin Bojanić, Amor Bukić, Zlatko Kulenović, prof. dr Duško Medić i Irena Mojović.