Banja Luka, 15. decembra 1999. godine
O B A V J E Š T E Nj E
O NEKIM POJAVAMA OD INTERESA ZA OSTVARIVANjE
USTAVNOSTI I ZAKONITOSTI
Ustavom Republike Srpske utvrđeno je da Ustavni sud prati pojave od interesa za ostvarivanje ustavnosti i zakonitosti, obavještava najviše ustavne organe Republike o stanju i probelemima u toj oblasti i daje im mišljenje i predloge za donošenje zakona i preduzimanje drugih mjera radi obezbjeđivanja ustavnosti i zakonitosti i zaštite sloboda i prava građana, organizacija i zajednica. U skladu s tim, Ustavni sud je Narodnoj skupštini Republike Srpske, 15. decembra 1996. godine, dostavio Obavještenje o nekim pojavama od interesa za ostvarivanje ustavnosti i zakonitosti u Republici Srpskoj. Narodna skupština je, nakon rasprave o Obavještenju, na sjednici održanoj 7. i 8. februara 1996. godine, usvojila posebne Zaključke, sistematizovane u 11 tačaka (broj 02-234/97). U tim zaključcima Skupština je konstatovala da je Obavještenje Ustavnog suda o nekim pojavama od interesa za ostvarivanje ustavnosti i zakonitosti doprinos daljoj dogradnji pravnog sistema Republike Srpske, principu vladavine prava i konceptu pravne države; da sudovi treba da budu samostalni, nezavisni i kompetentni organi, da sude na osnovu Ustava i zakona i bez uticaja političkih organa i pojedinaca; da Vlada mora napustiti dosadašnju praksu samoinicijativnog obustavljanja od izvršenja akata za koje smatra da su neustavni i nezakoniti, što implicira obavezu pokretanja postupka za ocjenu ustavnosti i zakonitosti pred Ustavnim sudom, jer bez predloga Vlade Ustavni sud nije u mogućnosti da vodi postupak i donese odluku, budući da ne raspolaže razlozima za obustavljanje od izvršenja; da su redovni sudovi obavezni da pred Ustavnim sudom pokrenu postupak za ocjenu ustavnosti u svim slučajevima kada odbiju da primijene propis za koji smatraju da nije u saglasnosti sa Ustavom i zakonom, te naglasila da su odluke Ustavnog suda opšteobavezne i izvršne na teritoriji Republike Srpske.
Narodna skupština je, tom prilikom, obavezala Zakonodavno-pravnu komisiju Narodne skupštine, Vladu Republike Srpske i sve predlagače akata koje donosi Narodna skupština da se u svom radu pridržavaju sugestija iz Obavještenja Ustavnog suda o nekim pojavama od interesa za ostvarivanje ustavnosti i zakonitosti. Pri tome, posebno je osuđena praksa nepoštivanja ustavnog principa o zabrani povratnog dejstva propisa i drugih opštih akata, jer retroaktivnost je izuzetak kod važenja normi (član 110. Ustava Republike Srpske). Narodna skupština je, takođe, predložila Ustavnom sudu da izvrši kontrolu svih sistemskih zakona sa stanovišta njihove usklađenosti sa Ustavom, polazeći od potrebe da Republika Srpska u cjelini razvija autentično pozitivno zakonodavstvo, u skladu sa najvišim evropskim standardima. Postavljen je zahtjev da se u toku tekućeg mandata Narodne skupštine ukinu svi zakoni i drugi propisi bivše SFRJ i SR BiH i umjesto njih donesu adekvatni zakoni i drugi akti Republike Srpske. Najzad, Narodna skupština je pozdravila ideju Ustavnog suda o uvođenju ombudsmana u Republici Srpskoj.
S obzirom na to da su od tada u radu Suda postignuti novi rezultati i stečena bogata iskustva u ostvarivanju ustavnosti i zakonitosti, pripremljeno je ovo obavještenje za najviše ustavne institucije i javnost u Republici Srpskoj.
I
Pravni i politički sistem Republike Srpske od početka su konstituisani i izgrađuju se, u prvom redu, na principima garantovanja i zaštite prava i sloboda, vladavine prava, socijalne pravde, višestranačkog sistema, parlamentarne demokratije, podjele vlasti i tržišne privrede. Prije svega, Ustav Republike Srpske pitanju ustavnosti i zakonitosti posvetio je odjeljak VII ( čl. 108. do 114). Osnov cjelokupnog sistema zaštite ustavnosti i zakonitosti jeste odredba alineje 4. člana 5. Ustava, kojom je utvrćeno da se ustavno urećenje Republike Srpske, pored ostalog, temelji i na vladavini prava. Norma člana 108. Ustava utvrćuje da zakoni, statuti, drugi propisi i opšti akti moraju biti u saglasnosti sa Ustavom, kao i da propisi i drugi opšti akti moraju biti u saglasnosti sa zakonom. Apsolutna suprematija Ustava posljedica je usvajanja načela ustavnosti. Nijedan propis, dakle, ne samo da ne može biti u suprotnosti sa Ustavom Republike Srpske nego se mora i zasnivati na njemu.
Iz načela ustavnosti proizlazi i tradicionalno pravilo po kojem zakoni, drugi propisi i opšti akti stupaju na pravnu snagu najranije osmog dana od dana objavljivanja. Vrijeme u kojem zakon, drugi propis i opšti akt može stupiti na pravnu snagu može biti i kraće, ali samo ako za to postoje opravdani razlozi, utvrđeni prilikom donošenja zakona, drugog propisa ili opšteg akta. Zakoni, drugi propisi i opšti akti moraju, dakle, biti publikovani da bi mogli stupiti na pravnu snagu: u službenim glasilima, kada je riječ o zakonima i drugim propisima i opštim aktima državnih organa i organa lokalne samouprave, a akti ostalih organa i organizacija na način određen tim aktima.
Načelo ustavnosti nalaže i vezanost organa vlasti Ustavom. Iako ne na opšti način, to načelo izražavaju pojedine odredbe Ustava, po kojima, kada je određeno pitanje predmet zakonodavnog uređivanja, zakon uređuje to pitanje u skladu sa Ustavom. Jasno je da je u Republici Srpskoj i Narodna skupština dužna da radi u skladu sa Ustavom, budući da Ustav, između ostalog, utvrđuje da Ustavni sud Republike Srpske odlučuje o saglasnosti svih zakona sa Ustavom Republike Srpske.
Izraz načela ustavnosti su i odredbe Ustava (član 110) o zabrani povratnog dejstva zakona, drugih propisa i opštih akata. Drugi propisi i opšti akti ne mogu, uopšte, imati povratno dejstvo. Samo pojedine odredbe zakona mogu imati povratno dejstvo ako to zahtijeva opšti interes utvrđen pri donošenju zakona.
Takođe, načelo ustavnosti znači i ustavno zajemčenje ljudskih sloboda i prava i zaštitu tih sloboda i prava. Ustav jemči slobode i prava čovjeka navedene u Ustavu, ali i slobode i prava koje jemči međunarodno pravo. Sva prava koje jemči Ustav jednakog su ranga i uživaju jednaku zaštitu. Slobode i prava čovjeka ostvaruju se u Republici Srpskoj na osnovu samog Ustava. Zakon nije pretpostavka za ostvarivanje ovih sloboda i prava zajemčenih Ustavom. Zakon propisuje samo način ostvarivanja pojedinih sloboda i prava, i to samo kada je to Ustavom određeno ili kada je to neophodno za njihovo ostvarivanje.
Iako ustavnost i zakonitost čine jedinstvo, Ustav koristi oba pojma, ističući, prije svega, vezanost sudske i izvršne vlasti Ustavom i zakonom, a, zatim, da propisi i opšti akti moraju biti u saglasnosti sa zakonom. Načelo zakonitosti znači obavezu svih i svakoga da se drže zakona, i to ne samo kada je riječ o primjeni zakona pojedinačnim aktom već i kada se radi o donošenju propisa i opštih akata na osnovu zakona. Kao što je istaknuto, Ustav Republike Srpske usvaja i jedno i drugo načelo, u želji da obaveže ne samo na poštivanje Ustava nego i na poštivanje zakona. To jasno proizlazi iz odredbe člana 45. Ustava, po kojoj je svako dužan da se pridržava Ustava i zakona.
Suprematija zakona proizlazi iz nečela zakonitosti. Zakon je, poslije Ustava, pravni akt najviše pravne snage, sa kojim drugi propisi i opšti akti, i ne samo državnih organa, moraju biti saglasni. Drugi propisi i opšti akti proizlaze iz zakona i moraju biti u skladu sa zakonom. Suprematiju zakona izražavaju i odredbe Ustava po kojima je Republika Srpska zasnovana na vladavini prava i po kojima su i izvršna i sudska vlast vezane zakonom.
Načelo ustavnosti i zakonitosti obezbjeđuje i pravo na upotrebu pravnih sredstava radi zaštite ličnih i kolektivnih prava zajemčenih Ustavom. Ustav utvrđuje, prije svega, da svako ima pravo na jednaku zaštitu prava, u postupku utvrđenom zakonom. Svakome je zajemčeno pravo na žalbu ili drugo pravno sredstvo protiv odluke kojom se rješava o njegovom pravu ili interesu zasnovanom na zakonu. U pravnom poretku Republike Srpske žalba može biti isključena izuzetno, samo zakonom, i to samo u određenim slučajevima, pod pretpostvakom da je zaštita prava obezbijeđena na drugi način. Isto tako, o zakonitosti pojedinačnih akata, kojima državni organi ili organizacije koje vrše javna ovlašćenja rješavaju o pravima i obavezama, odlučuje nadležni sud u upravnom sporu ako zakonom nije predviđena druga sudska zaštita. Samo izuzetno, u određenim vrstama upravnih stvari, zakon može isključiti upravni spor.
Prema članu 69. Ustava Republike Srpske, "ustavnost i zakonitost obezbjeđuje Ustavni sud". Njegova je osnovna funkcija kontrola ustavnosti i zakonitosti normativnih akata, a, u okviru toga, posebno ocjena ustavnosti zakona, što je kvintesenca zaštite ustavnosti. Na pitanje da li uopšte postoji potreba da se ustav štiti i od zakona, odgovor može biti samo potvrdan, i to ne samo zbog hijerarhijske superiornosti ustava kao najvišeg zakona (lex superior) već prvenstveno zato što ustav, u poređenju sa zakonom, nesumnjivo pruža više garancija za prava i slobode i demokratske principe i institucije . Sam postupak donošenja i promjene Ustava (demokratskija procedura, više faza postupka, javna rasprava, temeljnost pretresa, stroge kvalifikovane većine odlučivanja) pokazuje da se tom poslu pristupa sa najvećom ozbiljnošću i odgovornošću. Zakoni se brže donose i češće mijenjaju. Zato načelno povjerenje u zakonodavca ne isključuje potrebu i određene predostrožnosti prema njegovim slučajnim ili drugim greškama i ekscesima. Uz to, povrede Ustava do kojih dolazi neustavnim zakonima, po pravilu su najopasnije i najšireg domašaja. Vrijednost instrumenata kojima se štiti zakonitost potpuno se degradira ukoliko se dopusti egzistiranje i primjenjivanje neustavnih zakona. Stoga nije sporno da bez ustavnosudske ocjene ustavnosti zakona i mogućnosti uklanjanja neustavnih zakona iz pravnog poretka ne može biti potpune i prave zaštite ustavnosti. Zato je Ustavnom sudu Republike Srpske dato to izuzetno značajno ovlašćenje.
II
Ustavni sud Republike Srpske je u periodu od 15. decembra 1996. do 15. decembra 1999. godine primio 192 podneska u kojim je tražena ocjena ustavnosti i zakonitosti različitih pravnih akata, od čega se u 72 slučaja tražilo ocjenjivanje ustavnosti zakona. Pritom su pojedini zakoni osporavani više puta, odnosno od više podnosilaca predloga i inicijativa: Zakon o prenosu sredstava društvene u državnu svojinu, Zakon o korišćenju napuštene imovine, Zakon o državnim preduzećima, Zakon o javnom redu i miru, Zakon o bezbjednosti saobraćaja na putevima, Zakon o zdravstvenom osiguranju, Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju, Zakon o vraćanju oduzetih nepokretnosti, Zakon o porezu na dobit preduzeća, Zakon o doprinosima, Zakon o utrđivanju carine pri uvozu motornih i priključnih vozila i mašina, Zakon o privatizaciji preduzeća, Zakon o upravljanju i izdavanju poslovnog prostora, Zakon o akcizama i porezu na promet, Zakon o upotrebi jezika i pisma, Zakon o stambenim odnosima, Zakon o radnim odnosima, Zakon o deviznom poslovanju itd. Brojnim predlozima i predstavkama osporavana je ustavnost i zakonitost ostalih pravnih akata (uredbe, naredbe, statuti i odluke skupština opština i izvršnih odbora, pravilnici i drugi opšti akti preduzeća i ustanova, pojedinačni akti itd.).
U ukupnom broju od 192 predmeta, ustavni spor je iniciran podnošenjem 54 predloga i 138 inicijativa za pokretanje postupka za ocjenu ustavnosti i zakonitosti. Kao ovlašćeni predlagači javljali su se dioničarska društva, državna i privatna preduzeća, skupštine opština i izvršni odbori skupština opština, redovni sudovi, Sindikat, Vlada Republike Srpske, ministarstva i drugi republički organi, društvene organizacije i udruženja građana, osiguravajuće organizacije, banke i dr. U ostalim slučajevima postupak su inicirali pojedinci ili pravna lica, podnošenjem predstavki za pokretanje postupka za ocjenjivanje ustavnosti i zakonitosti.
Kao i u ranijem periodu, u strukturi predmeta, prema njihovoj prirodi i sadržaju, najviše sporova odnosilo se na ustavnost i zakonitost propisa iz oblasti imovinskopravnih odnosa (transformacija svojine, promet nepokretnosti, korišćenje napuštene imovine), organizacije preduzeća i drugih pravnih lica, zatim finansijskog i bankarskog sistema (carine, porezi i doprinosi), stambene problematike, radnih odnosa, penzijskog i invalidskog osiguranja, teritorijalne organizacije i lokalne samouprave. Najdelikatniji sporovi odnosili su se na svojinsku transformaciju, organizaciju preduzeća i upravljanje u njima i korišćenje napuštene imovine.
Naglašavamo da su se pojedinačni akti čija je ustavnost i zakonitost osporavana pretežno odnosili na statusna pitanja preduzeća (spajanje ili izdvajanje preduzeća ili njihovih dijelova, proglašenje preduzeća od posebnog interesa za Republiku, davanje saglasnosti preduzećima za obavljanje određene djelatnosti), imenovanje i razrješenje direktora, personalna pitanja i sl. S obzirom na razgraničavanje nadležnosti između Ustavnog suda i redovnih sudova, Ustavni sud se u svim ovim slučajevima oglašavao nenadležnim i svojom ocjenom da se radi o pojedinačnim aktima, usmjeravao podnosioce predstavki na korišćenje sudske (upravni spor) i druge pravne zaštite. Takođe, Sud se oglašavao nenedležnim i u slučajevima kada je osporavana samo primjena propisa, a ne njihova formalna ili materijalna ustavnost i zakonitost.
III
Ustavni sud je, kako je to propisano članovima 35. i 36. Zakona o Ustavnom sudu, u prethodnom postupku redovno tražio od donosioca akata, čija se ustavnost i zakonitost osporavala, odgovor na navode iz predloga, odnosno predstavke, što je, po pravilu, nužna pretpostavka za nastavljanje postupka i donošenje odluka. Međutim, vrlo često takvi odgovori izostaju, čak i nakon više ponovljenih zahtjeva, a to usporava postupak i šteti kvalitetnom odlučivanju. U dosadašnjem radu Sud je, kada je u pitanju ocjenjivanje ustavnosti zakona, prihvatao i odgovore (iako su oni neredovni) koje su mu dostavljali Vlada (kao predlagač), odnosno nadležno ministarstvo (kao obrađivač zakona), iako na osnovu člana 36. Zakona o Ustavnom sudu i članova 203. do 208. Poslovnika o radu Narodne skupštine, odgovor treba da daje Skupština, na čemu ubuduće treba energičnije insistirati.
S obzirom na to da su ovlašćenja Ustavnog suda vrlo široka, jer uključuju i ocjenu ustavnosti zakona, logično je da se Sud u praksi i dalje "samoograničava" i uzdržava, odnosno da svoja ovlašćenja restriktivno koristi. Komparativno posmatrano, tako postupa i ustavno sudstvo u svijetu, koje je u tom smislu već razvilo i posebnu doktrinu, poznatu kao "sudsko samoograničavanje". Polazeći od toga, Sud rješava samo pravna, a ne i faktička pitanja; uzdržava se od rješavanja političkih problema; ne upušta se u ocjenu progresivnosti i cjelishodnosti zakona; u slučaju sumnje, polazi od prezumpcije ustavnosti, sve dok se nesumnjivo ne dokaže neustavnost i, najzad, neustavnim se proglašavaju samo pojedine odredbe zakona, a posve izuzetno zakon u cjelini.
Neophodno je naglasiti da Sud ne može na brzinu donositi odluke. Nastojeći da odluke budu kavalitetne, Sud je, posebno u rješavanju delikatnih ustavnosudskih sporova, prije odlučivanja sprovodio kompletan postupak, proučavajući ne samo pravne aspekte već i sve ekonomske, političke, socijalne i druge dimenzije i implikacije spora, odnosno unaprijed sagledavao sve pozitivne i negativne posljedice svoje odluke, kako ona ne bi dovela do većih poremećaja u sistemu ili prouzrokovala neotklonjive štetne posljedice. S tim u vezi, iako je Sud neke predmete razmatrao na više svojih sjednica, još nije, upravo zbog njihove izuzetne složenosti, donio odluke. O stanju postupka u tim predmetima i razlozima odgađanja donošenja konačnih odluka, Sud je davao i saopštenja za javnost.
Posebno ukazujemo da su, prije donošenja Zakona o preduzećima i drugih zakona i podzakonskih akata u ovoj oblasti, na osnovu Zakona o prenosu sredstava društvene u državnu svojinu, njegovih izmjena i dopuna i Zakona o državnim preduzećima, gotovo sva preduzeća koja su bila u društvenoj svojini i mješovita preduzeća (dioničarska društva i društva sa ograničenom odgovornošću) promijenila svojinski osnov i postala državna svojina. Zbog promjene svojinskog oblika, preduzeća su se morala organizovati u osnovna državna preduzeća, matična državna preduzeća ili zavisna državna preduzeća, u skladu sa kriterijumima koje je propisao Zakon o državnim preduzećima. Dioničari, koji su to postali upisom i uplatom internih dionica, u skladu sa odredbama ranijeg Zakona o društvenom kapitalu, u mnogim preduzećima se ne mire sa takvom situacijom, smatrajući da su oni i sada legalni dioničari u svojim preduzećima, sa svim pravima koja proizlaze iz takvog statusa.
Polazeći od toga da su ova preduzeća postala državna svojina, nadležni državni organi, su postupajući po odredbama Zakona o državnim preduzećima, svojim aktima imenovali članove njihovih upravnih i nadzornih odbora i direktore tih preduzeća. Međutim, dioničari u nekim od tih preduzeća održavaju i dalje skupštine dioničara i na njima donose odgovarajuće odluke. Uočeno je da se tako, uz neku vrstu "dvovlašća", stvara uznemirenost i pometnja koja, ponegdje, prijeti zaoštravanjem odnosa između radnika i preduzetne uprave, ali i između grupa radnika čiji interesi, u odnosu na posmatrane pojave, nisu identični. U tom pogledu, privatizacija državnog kapitala u nekim preduzećima, koja je u toku, samo povećava razlike u interesima, a time i negativne tenzije u privrednim subjektima.
Sud je u svom ranijem obavještenju iznio stav i preporuku da bi o osnovnim rješenjima organizovanja, poslovanja i statusnih promjena zemljoradničkih zadruga trebalo zatražiti mišljenje kompetentnih naučnih i stručnih institucija. Ovaj stav je neophodno ponoviti, jer i dalje u ovoj oblasti ima brojnih problema i nejasnoća, prvenstveno u pogledu korišćenja sredstava po osnovu uloga zadrugara, sredstava zadružne imovine, sredstava u državnoj svojini i sredstava drugih domaćih i stranih fizičkih i pravnih lica. Tako i dalje ostaje aktuelno pitanje, posebno u procesu privatizacije, koji oblik organizovanja zemljoradničkog zadrugarstva i specijalizovanih zadruga zadržati i konstituisati na osnovu njihovog autohtonog svojinskog oblika. S tim u vezi, Sud je zauzeo stanovište da nije u njegovoj nadležnosti da odlučuje o pojedinačnim aktima zadruga na osnovu kojih je izvršen upis u sudski registar statusnih promjena zbog izmjena nastalih u režimu vlasništva u zadružnim organizacijama.
Sagledavajući ukupnost procesa privatizacije, Sud je ocijenio da novi koncept privatizacije podrazumijeva i u potpunosti mora da prizna privatni kapital koji je nastao na osnovu internih dionica i ostalih privatnih ulaganja. Sud smatra da se kroz privatizaciju državnog kapitala u preduzećima u državnoj i mješovitoj svojini moraju rješavati i druga pitanja, kao što su stara devizna štednja, otvaranje procesa i stvaranje fonda restitucije, isplata penzija, očuvanje socijalne stabilnosti, dodjela beneficija učesnicima rata, te, u prvom redu, obezbijediti efikasan, potpun i dugoročan oporavak privrede Republike Srpske. Stoga, zakonodavstvo i praksa privatizacije moraju obezbijediti promjenu vlasničke strukture preduzeća, tj. prenošenje državnog kapitala putem određenih metoda u privatno vlasništvo. Takođe, Sud je ocijenio da se izdavanjem internih dionica svojinska transformacija mogla vršiti samo u preduzećima u društvenoj svojini, kao i u zadrugama i osiguravajućim organizacijama (ukoliko posjeduju društveni kapital). Druga pravna lica nisu mogla izdavati interne dionice i donositi odluke o organizovanju kao dioničarska društva ili društva sa ograničenom odgovornošću. Ako bi se prihvatilo da se svojinska transformacija mogla vršiti i kod drugih pravnih lica, pravo upravljanja tim licima ne bi mogli zadržati organi Republike i opštine. I u ovom slučaju svojinska transformacija bi uslovila i pravo na odgovarajući izbor organa upravljanja i vođenje poslova takvog pravnog lica. S obzirom na to da je usvojen čitav set zakonskih i podzakonskih akata po kojima se obavlja proces privatizacije, ukazuje se na neophodnost i značaj obaveze da se sa njima moraju uskladiti svi drugi akti koji su im nesaglasni. Sve to je neophodno činiti s ciljem obezbjeđivanja uspješnosti i pravednosti procesa privatizacije, koja će svoje rezultate davati tek kada se u potpunosti izvrši vlasnička transformacija i zaživi tržište kapitala.
Dosadašnja iskustva iz privrednog života i zakonodavstva govore da je, zbog statusa bivše društvene, a sada državne svojine, mali broj preduzetnih nepokretnosti upisan u zemljišne knjige (katastar nekretnina), odnosno u knjige koje su ustrojene kao supstitut. Ovi propusti su nastali u prošlom režimu zbog tzv. negativne definicije društvene svojine i odnosa prema njoj. Za razliku od toga, sve nepokretnosti u privatnoj svojini upisane su u odgovarajući javni registar. S obzirom na da samo javni registri pokazuju i dokazuju vlasničko stanje nepokretnosti, ovaj propust bi se mogao pojaviti kao akutan problem u toku privatizacije državnog kapitala u preduzećima.
Ustavni sud je, polazeći od našeg ekonomsko-socijalnog uređenja, posebnu pažnju posvetio afirmaciji ustavnog principa ravnopravnosti i jednake pravne zaštite svih oblika svojine. U tom smislu, ocijenio je da nisu u saglasnosti sa Ustavom odredbe zakona kojima se unaprijed određuju veće osnovice za plaćanje doprinosa za vlasnike, odnosno osnivače preduzeća i druga lica koja obavljaju privrednu i drugu djelatnost nego za ostale obveznike doprinosa. Naime, neprijavljivanje, odnosno prikrivanje prihoda koji podliježu plaćanju poreza i drugih dažbina, u pravnom sistemu Republike Srpske prestavlja krivično djelo utaje poreza, pa se, stoga, obveznici doprinosa ne mogu dvostruko opterećivati.
Sud je posvetio pažnju i uklanjanju iz pravnog poretka propisa kojima se prekoračuju ustavna i zakonska ovlašćenja, odnosno ne poštuje ustavni princip po kome se svi subjekti ustavnog sistema moraju da kreću u okviru svojih Ustavom i zakonom utvrđenih kompentencija. U tom kontekstu, posebno je insistirano na respektovanju ustavnog načela po kome su građani jednaki pred zakonom i uživaju istu pravnu zaštitu. Zato Sud ukazuje da u ostvarivanju ustavnosti i zakonitosti, i sa materijalnog i formalnopravnog stanovišta, u oblasti javnih prihoda i javnih rashoda građanima mora biti kompenzirana šteta koju im pričinjava država putem svojih organa, dovodeći ih u neravnopravan položaj u odnosu na građane koji naknadu štete potražuju od drugih pravnih i fizičkih lica. Samo na taj način, po ocjeni Ustavnog suda, oživotvoruje se ustavna odredba kojom se utvrđuje da su građani jednaki pred zakonom i da uživaju istu pravnu zaštitu. Saglasno tome, Sud ukazuje da prava koja Ustav garantuje, pa i svojinska, nisu neograničena. Ljudska prava i slobode ograničena su jednakim slobodama i pravima drugih, a njihova zloupotreba je protivustavna i kažnjiva, što podrazumijeva i ovlašćenje zakonodavca da spriječi svaku zloupotrebu prava.
Uređujući poreski sistem, Republika je, po ocjeni Suda, ovlašćena da utvrđuje izvore i vrste poreza, predmet oporezivanja, poreske obveznike, poreske osnovice, te oslobađanje i poreske olakšice. Prema tome, Republika može da propisuje privremeno plaćanje poreskih obaveza utvrđivanjem paušalnih osnovica. Međutim, kao prihodi buxeta, takse i druge vrste dažbina mogu se utvrđivati samo zakonom, a ne i aktima izvršnih i upravnih organa.
U svom radu Sud je sa posebnom pažnjom ocjenjivao ustavnost i zakonitost brojnih osporenih akata kojima se regulišu statusna pitanja porodica poginulih boraca, ratnih vojnih invalida i boraca, posebno u stambenoj oblasti. Ocijenjeno je da je u skladu sa zakonom odvojeno i dodatno utvrđivanje kriterijuma za dodjelu bodova po osnovu učešća u ratu, od kriterijuma invalidnosti; da svi zaposleni, pod jednakim uslovima, imaju pravo da zahtijevaju rješavanje stambenih potreba, iako nesmetano koriste stan, kuću ili dio kuće; da je Republika ovlašćena da uredi racionalno korišćenje stambenog prostora i sl.
Ocjenjujući ustavnost i zakonitost akata o obustavljanju izvršenja sudskih odluka o isplati stare devizne štednje, Sud je zauzeo stav da se time ograničava nezavisnost sudova, jer se obustavljanjem izvršenja pravnosnažnih i izvršnih odluka redovnih sudova prelaze okviri ustavne i zakonske nadležnosti izvršnog organa. Naime, izvršna vlast nema i ne može imati bilo kakvog uticaja na sudsku vlast, jer bi se time negirao princip nezavisnosti sudova.
Uočeno je, isto tako, da u ostvarivanju nadležnosti skupština opština i njihovih izvršnih organa, u određenim oblastima, dolazi do prekoračenja ustavnog i zakonskog osnova. To se posebno odnosi na prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa, poslovanje privatnih preduzeća, korišćenje stambenog i poslovnog prostora.
Ustavni sud je, takođe, zauzeo stanovište da se visina i način plaćanja i prikupljanja naknade za korišćenje radio, odnosno televizijskog prijemnika ne mogu određivati podzakonskim aktima. Dosadašnja praksa u ovoj oblasti je neustavna i nezakonita i, stoga, Sud ukazuje na potrebu da se određivanje i način naplate svih obaveza pravnih i fizičkih lica vrši na osnovu zakona.
Posebno naglašavamo da je i u slučajevima kada je donosio odluke i rješenja o odbijanju predloga, odnosno neprihvatanju inicijativa za ocjenu ustavnosti i zakonitosti, Sud uvijek štitio neki od ustavnih principa (ravnopravnost građana u slobodama, pravima i dužnostima; sloboda štampe i drugih sredstava javnog obavještavanja; pravo na rad i sloboda rada; samostalnost preduzeća i drugih oblika privređivanja; zabrana monopola; mogućnost ograničavanja ili oduzimanja prava svojine samo uz pravičnu naknadu itd).
Značajno djelovanje Suda bilo je i u predmetima koji su okončani obustavom postupka pred Sudom, jer su donosioci osporenih akata sami otklanjali neustavnost ili nezakonitost, odnosno usaglašavali svoje akte sa Ustavom ili zakonom.
Svojim odlukama Sud je, s ciljem izbjegavanja novih nepotrebnih ustavnih sporova, upućivao na pravilno i kreativno tumačenje osporenih odredaba zakona, drugih propisa i opštih akata, kao i svojih ranije donesenih odluka. Iako je odlukama Suda jasno izražen stav, i dalje se, nerijetko, ponavljaju zahtjevi za ocjenu ustavnosti i zakonitosti već ocijenjenih akata.
IV
U periodu poslije Obavještenja Ustavnog suda, od 15. decembra 1996. godine, desile su se dvije karakteristične pojave neustavnosti: prva se odnosi na objavljivanje zakona bez valjane promulgacije, a druga - na poništaj zakona.
U drugoj polovini 1997. godine objavljeno je u "Službenom glasniku Republike Srpske" 36 zakona bez njihovog proglašenja ukazom predsjednika Republike, što je ustavna obaveza utvrđena tačkom 2. Amandmana XL na Ustav Republike Srpske.
Početkom 1998. godine Narodna skupština je poništila preko 30 zakona i zakoni o poništaju su, takođe, objavljeni u "Službenom glasniku Republike Srpske ". Ustav Republike Srpske ne dozvoljava poništavanje zakona. Tu sankciju ne može izreći ni Ustavni sud za neustavne zakone. Razlozi su poznati: poništaj ima izrazito retroaktivno dejstvo, što je u suprotnosti sa odredbom člana 110. Ustava o zabrani povratnog dejstva propisa. Poništaj i retroaktivno dejstvo propisa posebno pogađaju princip pravne sigurnosti, jer otežavaju, a često i onemogućavaju otklanjanje pravnih posljedica koje proizvode.
Narodna skupština može uvijek utvrditi prestanak važenja zakona, u cjelini ili pojedinih njegovih odredaba. Ona može uvijek pokrenuti pred Ustavnim sudom postupak za ocjenjivanje ustavnosti zakona. To može učiniti i za zakone koji su prestali da važe, u roku od jedne godine po prestanku njihovog važenja. Ustavni sud može utvrditi da zakon nije u saglasnosti sa Ustavom, kao i da zakon koji je prestao da važi nije u vrijeme svog važenja bio u saglasnosti sa Ustavom. Odluke Ustavnog suda u oba ova slučaja imaju isto pravno dejstvo, koje je precizno propisano Zakonom o Ustavnom sudu, kako u odnosu na propise i druge opšte akte donesene za izvršenje zakona koji su na osnovu odluke Ustavnog suda prestali da važe, tako i u odnosu na pojedinačne (konačne ili pravnosnažne) akte donesene na osnovu tih zakona. Dakle, Ustavom i Zakonom o Ustavnom sudu sva ova pitanja su uređena, tako da u ovom domenu ne postoje "pravne praznine" (ustavne i zakonske).
Neka "neustavna stanja" u Republici, koja netolerantno dugo traju, bitno otežavaju, a ponekad i onemogućavaju normalno funkcionisanje najviših ustavnih institucija i njihovih međusobnih odnosa, što se veoma negativno odražava na ostvarivanje principa ustavnosti.
Predlozi za pokretanje postupka treba da budu odvojeni za svaki obustavljeni akt, jer se mora voditi poseban postupak i donijeti posebna odluka. Isto tako, postupak pred Ustavnim sudom može se pokrenuti samo za opšte akte, s obzirom da Ustavni sud odlučuje o ustavnosti i zakonitosti samo propisa i opštih akata, dok o pojedinačnim aktima odlučuje redovni sud.
Izvršavanje odluka Ustavnog suda ostvaruje se u procesu primjenjivanja zakona, drugih propisa i opštih kata. U slučaju potrebe, na osnovu člana 119. Ustava, Vlada obezbjeđuje izvršenje odluka Ustavnog suda. Tek izvršenjem odluka Ustavnog suda dolazi do uklanjanja iz pravnog sistema neustavnih i nezakonitih akata. Bez toga, odluke Ustavnog suda bi značile samo registrovanje ili konstatovanje neustavnosti ili nezakonitosti.
Međutim, odluke Ustavnog suda se ne izvršavaju uvijek, tj. izbjegava se njihovo izvršenje (na primjer, iako je Ustavni sud utvrdio da Odluka o visini i načinu plaćanja i prikupljanja naknade za korišćenje radio, odnosno televizijskog prijemnika nije u saglasnosti sa Ustavom i zakonom, ova odluka se i dalje primjenjuje). Zbog toga je potrebno Zakonom o Ustavnom sudu propisati i postupak izvršenja odluka Ustavnog suda, a što je u postojećem zakonu izostalo. Ovo utoliko više što se bez propisivanja pravnih posljedica neizvršavanja odluka Ustavnog suda, pa i prijetnje određenim krivičnim sankcijama, dovodi u pitanje i realizacija samih principa ustavnosti i zakonitosti, koji su temelj funkcionisanja našeg pravnog poretka. Dosadašnja praksa imperativno nameće potrebu hitnog uređivanja ovih odnosa.
Sud najčešće nije u mogućnosti da pribavi akt čija se ustavnost i zakonitost osporava koji nije objavljen u službenom glasilu, a uz predlog ili inicijativu nije priložen ovjeren prepis tog akta, kako je to utvrđeno članom 40. Zakona o Ustavnom sudu. Kako je ova pojava česta, potrebno je da se normativno na drukčiji način nego kako je sada regulisano, obaveže podnosilac predloga ili inicijative na dostavljanje prepisa ili kopije osporenog akta. Naime, nelogično je da podnosilac predloga ili inicijative na traženje Suda da se ovaj akt dostavi, samo odgovori da do akta ne može doći.
Uočeno je da u Zakonu o Ustavnom sudu nije uopšte regulisan slučaj odustajanja podnosioca od date inicijative, što bi trebalo učiniti u sljedećim izmjenama ovog zakona.
Analizirajući normativnu djelatnost Vlade, može se zaključiti da se podzakonski akti, odnosno izvršni propisi ne samo brojčano povećavaju nego sve više dobijaju karakter normativnoregulativnih akata, iako ne mogu imati takav pravni karakter. Naime, uredbe za izvršenje zakona, kao osnovni i redovni oblik vršenja normativne djelatnosti Vlade, imaju ova osnovna obilježja: donose se radi obezbjeđenja provođenja i izvršenja zakona; pravni osnov za donošenje je utvrđen Ustavom; stupaju na snagu i prestaju da važe sa zakonom; niže su pravne snage od zakona i podliježu kontroli ustavnosti i zakonitosti od strane Ustavnog suda i sl. Imajući to u vidu, kao i to da je Ustav (član 69.) utvrdio načelo podjele vlasti, ističući da ustavotvornu i zakonodanu vlast ostvaruje Narodna skupština, a izvršnu Vlada, postavlja se pitanje koliko se Vlada u vršenju svoje normativne djelatnosti zadržavala u granicama svojih, Ustavom i zakonom propisanih, ovlašćenja, što je domen kontrole ustavnosti i zakonitosti od strane Ustavnog suda.
Ova pojava bi se mogla označiti kao jedan vid "poremećaja nadležnosti". Ona je, po ocjeni Suda, u različitim varijantama, postojala u svim periodima ustavnog razvitka Republike Srpske, ali se različito ispoljavala, ponekad u korist Skupštine, drugi put u korist predsjednika Republike, a katkad u korist Vlade. Poremećaj nadležnosti, međutim, uvijek vodi narušavanju sistema ravnoteže u odnosima najviših ustavnih organa i deformisanju Ustavom utvrđenog sistema razgraničavanja njihove nadležnosti, što nesumljivo predstavlja jednu od pojava neustavnosti.
Napominjemo da je od konstituisanja Republike Srpske njen Ustav mijenjan i dopunjavan 10 puta (sa 65 amandmana) i da su njegove posljednje promjene izvršene 12. septembra 1996. godine. Nakon Obavještenja o nekim pojavama od interesa za ostvarivanje ustavnosti i zakonitosti, koje je Sud pripremio 15. decembra 1996. godine, do 15. decembra 1999. godine doneseno je 126 zakona i 63 zakona o izmjenama i dopunama zakona, 129 uredbi i preko 3600 raznih podzakonskih akata. Iako je sistem normativnih akata u Republici vrlo obiman i razgranat, on je, istovremeno, nedovoljno sinhronizovan i integrisan. Naime, u tom sistemu istovremeno i paralelno egzistiraju, na jednoj strani prenormiranost, tj. "inflacija propisa", a, na drugoj strani, pravne praznine, tj. neregulisanost određenih odnosa, pa i oblasti sistema.
Sud je i ranije ukazivao na to da je u izgradnji zakonodavstva neophodno izbjegavati nepotrebna eksperimentisanja i prihvatanje u svijetu nepoznatih i nepriznatih pravnih kategorija i instituta. Neophodno je više uvažavati opšteprihvaćena rješenja koja su vladajuća u uporednom pravu, jer recepcija provjerenih pravnih normi može samo olakšati pravni život i privredni promet, kako unutar zemlje tako i u međunarodnim ekonomskim i drugim odnosima. Isto tako, ne treba zapostavljati ni rješenja iz ranijih pravnih sistema koja su pozitivno ocijenjena u teoriji i nesumnjivo izdržala provjeru u praksi.
U tom smislu naročito bitnom smatramo potrebu značajnije reforme krivičnog zakonodavstva Republike Srpske. Ta potreba uočena je odavno i nije prevashodno determinisana stanjem kriminaliteta u Republici. Međutim, okolnost da se izradi sistemskih zakona u ovoj oblasti pristupa u vrijeme kada kriminalitet predstavlja ozbiljan društveni, pa i politički problem, vjerovatno će se odraziti i na pristupe u rješavanju nekih dilema koje se javljaju. S druge strane, ne treba gubiti iz vida da se preko krivičnog zakonodavstva, više nego preko drugih grana prava, reflektuje priroda društvenopolitičkog sistema određene zemlje; ono odražava u velikoj mjeri položaj čovjeka u tom društvu, njegove slobode i prava, demokratski ili nedemokratski karakter vlasti, funkciju pojedinih institucija i dr. Moglo bi se reći da naše novo krivično zakonodavstvo treba da zadovolji dva osnovna imperativa: prvo, da svojim rješenjima postavi realnu zakonodavnu osnovu za izgradnju racionalnije i efikasnije politike suzbijanja kriminaliteta primjenom mjera krivičnopravne prinude i, drugo, da izrazi demokratski i civilizacijski karakter naše republike, kao društveno-ekonomske i političke zajednice koja ulazi u novi vijek sa tendencijom integrisanja u evropski ekonomski i politički sistem. Ova dva zahtjeva mogu, međutim, usmjeravati reformu krivičnog zakonodavstva ka različitim pravcima.
Stanje kriminaliteta može "vući" ka rješenjima koja pojačavaju krivičnu represiju, koja intenzivira mjere krivičnopravne prinude. S druge strane, novi zakoni u ovoj oblasti sigurno će izazvati interesovanje, ne samo u Republici Srpskoj, i kritičke ocjene u kojoj smo mjeri demokratsko društvo, kakvo je stanje ljudskih sloboda i prava, da li se možemo uvrstiti u red civilizovanih država, u kojoj mjeri ispunjavamo uslove za evropske integracije i sl. To bi moglo voditi ka politizaciji nekih rješenja i prihvatanju nekog apstraktnog humanizma da bi se postigli određeni politički ciljevi. Problem je samo u tome da se pri izradi ovih zakona vodi računa i o jednom i o drugom, da se, dakle, nađe prava mjera.
Ustavni sud je, takođe, uočio da se i dalje donose propisi koji se po Ustavu mogu samo izuzetno donositi. Naime, prema članu 49. Ustava: "Slobode i prava se ostvaruju, a dužnosti ispunjavaju neposredno na osnovu Ustava, osim kada je Ustavom predviđeno da se uslovi za ostvarivanje pojedinih od njih utvrđuju zakonom", odnosno da se "zakonom može propisati način ostvarivanja pojedinih prava i sloboda samo kada je to neophodno za njihovo ostvarivanje". To upućuje na neposredno ostvarivanje Ustavom utvrđenih prava i sloboda, uz eliminisanje ili svođenje na minimum zakonske regulative. Na ovaj način ograničava se zakonodavac u propisivanju načina ostvarivanja konkretne slobode, odnosno prava. To znači da nema propisivanja načina ostvarivanja određene slobode, odnosno prava ako to propisivanje ne nalazi svoj osnov u Ustavu. To je, svakako, primjerenije suštini sloboda i prava i načelu vladavine prava nego što je davanje zakonodavcu opšteg ovlašćenja za takvo propisivanje. Stiče se utisak da smisao i domašaj ove koncepcije nisu dovoljno sagledani, niti se ovom ustavnom principu u praksi ostvarivanja Ustava posvećuje pažnja koju on zaslužuje (o čemu svjedoči interpolacija velikog broja zakonskih i drugih propisa između Ustava i realizacije prava i sloboda).
Slično tome, može se reći da se često previđa i zapostavlja ustavni princip izražen u članu 66. Ustava, kojim je utvrđeno da prava i dužnosti Republike vrše Ustavom određeni republički organi i da su ljudska prava i slobode, jednakost pred zakonom, samostalnost, ustavni položaj i prava jedinica lokalne samoupave, osnova i mjera ovlašćenja i odgovornosti republičkih organa.
Ustavni sud je u Obavještenju od 15. decembra 1996. godine sugerisao uvođenje institucije ombudsmana, što bi bilo u skladu sa potrebama daljeg jačanja demokratije u Republici i sa realnošću postojanje takve ili slične institucije u većini zemalja u svijetu. Narodna skupština je u svojim Zaključcima navela da pozdravlja ovu ideju Ustavnog suda, pa je, po mišljenju Suda, neopravdano i štetno toliko kašnjenje u realizaciji te ideje.
S obzirom na to da ustavni sistem Republike Srpske ne poznaje hijerarhijsko rangiranje zakonskih normi, u razmatranju i odlučivanju o ovim predmetima zauzet je stav da Sud ne odlučuje o eventualnoj međusobnoj nesaglasnosti zakona. Uz to, Sud se nije upuštao u ocjenu cjelishodnosti pojedinih rješenja u osporenim aktima, pošto se radi o materiji koja nije u njegovoj nadležnosti.
Uočeno je i da se u donošenju zakona i dalje, nerijetko, ne primjenjuje Ustavom utvrđena kompletna procedura. Potrebno je ukazivati na to da se samo u izuzetno opravdanim slučajevima može koristiti mogućnost hitnog postupka u donošenju zakona.
I dalje su, u domenu objavljivanja i stupanja na snagu i zabrane retroaktivnosti propisa i drugih opštih akata, zapažene pojave nedovoljnog respektovanja relevantnih ustavnih normi i principa. Naime, Ustav utvrđuje pravilo da zakoni, drugi propisi i opšti akti stupaju na snagu najranije osmog dana od dana objavljivanja. Njihovo ranije stupanje na snagu predstavlja izuzetak, i za to moraju postojati "naročito opravdani zakonski razlozi". Sudeći po raznim varijantama stupanja na snagu pojedinih propisa, češći su izuzeci od pravila. Ako se ovome doda često kašnjenje u objavljivanja propisa, a u nekim slučajevima i propuštanje njihovog objavljivanja, postavlja se pitanje šta je sa "poznavanjem prava", odnosno pravilom "ignorantia iuris nocet".
Nepoštivanje ustavnog principa o zabrani povratnog dejstva normi i dalje je prisutno. To se osobito odnosi na propise iz oblasti finansijskog sistema, što se negativno odražava na poslovanje privrednih subjekata i izaziva njihovu nesigurnost. U ovom slučaju problem se dodatno komplikuje time što se buxet, koji se donosi za tekuću godinu, neblagovremeno donosi, a obaveza plaćanja poreza i doprinosa se, po pravilu, povezuje sa izvršavanjem buxetskih obaveza od početka te godine. Stabilnost prava zahtijeva da zakonodavac ograniči svoju moć u odnosu na prošle činjenice i pravne odnose nastale u prošlosti.
Takođe, i dalje u propisima ima veliki broj slučajeva nekorektnosti terminološke i pravno-tehničke prirode, što može umanjiti kvalitet propisa i činiti ih nedovoljno razumljivim i teže primjenljivim. Uz to, ponekad se nailazi i na neke čudne, u pravnoj teoriji i pravu uopšte nepoznate pojmove.
V
Značajan okvir ostvarivanja ustavnosti i zakonitosti u Republici Srpskoj predstavlja činjenica da se Republika nalazi u sastavu Bosne i Hercegovine. Dejtonski ustav je okvir za unutrašnje uređenje Bosne i Hercegovine. Ovaj Ustav, kao i Vašingtonski sporazum, kojim se uređuje Federacija, sadrže mnogo novoga i u našem i uporednim sistemima nepoznatog. To se izražava u specifičnom uređenju Bosne i Hercegovine, strukturi, načinu izbora i postupku odlučivanja njenih organa, primjeni veta i dr. Kao takav, u mnogim segmentima, ustavni sistem je bez nekog oslonca na nauku. Njegovo ostvarivanje umnogome zavisi od prakse, ali ne manje i od ustavnoporavne nauke. Međutim, pojedini principi i rješenja koja Ustav sadrži i uvodi u život mogu biti predmet cjelovitije naučne procjene tek poslije određenog proteka vremena, u kojem će se ove novine spoznavati, razjašnjavati i tražiti odgovarajuća rješenja u društvenoj praksi. Oni drugi dijelovi Ustava koji su manje-više poznati, koji se oslanjaju na tradiciju, lakše se ostvaruju i život ih potvrđuje. Mnoge odredbe ovih ustava tek su na početku svog ostvarivanja, a neke se i teško i sporo ostvaruju. Zajednički organi Bosne i Hercegovine ne funkcionišu ili nisu efikasni; ono što je jednom razjašnjeno ponovo se razjašnjava i dogovara; lična i imovinska prava građana masovno se povrjeđuju; nema povjerenja među narodima itd.
Ostvarivanje Ustava Bosne i Hercegovine i ustava oba entiteta ne znači samo obavezu da se oni formalno poštuju. Za njihovo ostvarivanje potrebno je mnogo više, prije svega integrisanje ustava u svaki akt niže pravne snage, u svakodnevni život i odnose, u ponašanje svih, posebno organa vlasti, ali i pojedinaca. Inače, svaki ustav se ostvaruje u onoj mjeri u kojoj se on prihvata kao osnovni akt, u mjeri u kojoj se u njega vjeruje, u kojoj postoji potreba i želja da se njegove norme i duh ostvaruju.
Ostvarivanje ustava zavisi i od niza drugih faktora. Ako je ustav po svome karakteru i načinu donošenja istinski narodni ustav, ako je nastao u jednoj demokratskoj proceduri, on će biti opšteprihvaćen i kao takav lakše ostvariv. Ostvarivanje ustava zavisi ponajviše i od toga koliko je on blizak težnjama i spremnosti društvenih snaga da ga podrže i realizuju. I, konačno, ako ustav, kao osnovni zakon zemlje, uspješno uređuje osnovna pitanja kao što su slobode i prava građana, organizacija vlasti i ostalo što je njegova bitna sadržina, on će imati više izgleda da se ostvari nego ako je to dokument koji samo projektuje, bez realnog oslonca na društvenu stvarnost. Isto tako, ako je ustav u načelima predimenzioniran, ako su mu potrebna velika tumačenja i objašnjenja, na štetu jasnog i preciznog definisanja i uređivanja odnosa, njegovo ostvarivanje je neizvjesno. Takve norme sporo i sa teškoćama dobijaju svoju konkretnu razradu i oživotvorenje.
VI
Od početka juna 1999. godine Ustavni sud radi u novim, odgovarajućim prostorijama u Banjoj Luci, zahvaljujući pomoći i razumijevanju, organa Republike Srpske i Grada Banje Luke. Međutim, neophodno je obezbijediti i odgovarajuća tehnička i druga sredstva, stanove za smještaj sudija i ostalih zaposlenih u Sudu, stručnu literaturu, publikacije ustavno-sudske prakse i dokumentaciju. Stvoreni su uslovi da Sud u narednom periodu u punoj mjeri radi na praćenju pojava od interesa za ostvarivanje ustavnosti i zakonitosti, uspostavljajući i praksu da najvišim ustavnim institucijama Republike češće daje i posebna obavještenja o pojavama u pojedinim oblastima, kao i da, kada to ocijeni, po sopstvenoj inicijativi pokreće postupak za ocjenjivanje ustavnosti i zakonitosti.
Posebnim kolektivnim ugovorom u oblasti pravosuđa ("Službeni glasnik Republike Srpske", broj 13/98) obuhvaćen je i Ustavni sud Republike Srpske, čime se on svrstava u organe pravosuđa. Ukazano je na neophodnost izmjena ovog kolektivnog ugovora u smislu izostavljanja Ustavnog suda Republike Srpske, s obzirom na to da on, kao jedna od najviših ustavnih institucija, ima status nezavisnog državnog organa, čije su funkcije, kao osnovnog nosioca zaštite ustavnosti i zakonitosti, utvrđene Ustavom.
I ranije, počev od ustanovljenja ustavnog sudstva 1963. godine na teritoriji bivše SFRJ, ustavni sudovi nisu bili obuhvaćeni sličnim aktima koji su se odnosili na oblast pravosuđa. Tako je bilo i u Republici Srpskoj prije donošenja ovog posebnog kolektivnog ugovora. Takođe, u bivšim jugoslovenskim republikama, kao i u Saveznoj Republici Jugoslaviji, Srbiji i Crnoj Gori, ustavni sudovi imaju status samostalnih državnih organa, pa su njihova radnopravna i druga statusna pitanja uređena potpuno odvojeno.
Na osnovu petogodišnjeg iskustva u svom radu, Sud će inicirati izmjene i dopune Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske.
Sud je, u okviru do sada uspostavljenih veza, nastavio saradnju i razmjenu delegacija sa ustavnim sudovima Jugoslavije, Srbije i Crne Gore, Ustavnim sudom Federacije Bosne i Hercegovine i Ustavnim sudom Bosne i Hercegovine, te ostvario brojne kontakte sa odgovarajućim institucijama i organizacijama u svijetu koje se bave ustavnim pravom i ustavno-sudskom zaštitom.